/ODRUCHOWA REAKCJA SSANIA, POŁYKANIA/
ang. Oral Reflex Sucking-Swallowing – ORS/S
Odruch ssania kształtuje się w okresie życia płodowego. Już w 11. tygodniu ciąży obserwuje się u płodu próbne ruchy ssania, zaś w 12. – połykanie wód płodowych oraz ruch podciągania wargi górnej jako wstępne stadium odruchu ssania. W 17. tygodniu notuje się ruch uwypuklania warg do przodu, który zapoczątkowuje ćwiczenia ruchów ssących warg. Pełne wysunięcie języka z jamy ustnej i cofanie się, a więc ruch podobny do czynności ssania u dojrzałych niemowląt, podczas karmienia pojawia się nieregularnie u płodów w 18. tygodniu ciąży w kombinacji z wypychaniem i „miseczką”. Takie ruchy języka pojawiały się stale po 28. tygodniu ciąży. Poszczególne ruchy rozwijają się w miarę trwania ciąży; stają się coraz bardziej złożone – od początkowo prostego wysuwania języka do przodu i „miseczkowania”, do ruchów posuwisto-zwrotnych, niezbędnych w procesie skutecznego ssania i połykania. Około 32. Hbd ssanie jest silniejsze i można w nim dostrzec rytm. Między 32. a 35. Hbd wykształca się koordynacja ssania, połykania i oddychania.
Dzięki intensywnemu treningowi jest to najdojrzalszy odruch bezwarunkowy obserwowany w chwili urodzenia, stanowi automatyczną odpowiedź ośrodka ssania na zmiany chemiczne we krwi. Po urodzeniu donoszony noworodek jest w stanie ssać i połykać w sposób zapewniający mu pobieranie niezbędnego dla życia pokarmu, ale po 34.–35. Hbd większość dzieci potrafi dzięki stabilnemu rytmowi ssania efektywnie pobierać pokarm.
Badanie odruchowej reakcji ssania/połykania odbywa się przy ułożeniu dziecka w pozycji supinacyjnej. Delikatne dotknięcie warg dziecka zachęca je do otwarcia ust. Wywołanie odruchowej reakcji w celach diagnostycznych jest możliwe poprzez:
-
włożenie małego palca do ust dziecka, położenie go na apeksie języka i przesunięcie na mediodorsum; w odpowiedzi powinny pojawić się silne i rytmiczne ruchy ssące, z domknięciem warg i pełnym przyłożeniem mięśnia okrężnego,
-
dotyk na linii warg w osi symetrii twarzy.
U dziecka notuje się zazwyczaj 40–90 ruchów na minutę. Reakcja ta powinna trwać tak długo, jak długo trwa stymulacja.
Odruchowa reakcja ssania i połykania jest aktywna od chwili narodzin. Ponieważ jest ona najsilniejsza około dwie godziny po narodzeniu, zakłada się, że noworodek z prawidłowego (fizjologicznego) porodu powinien być przystawiony do piersi w ciągu pół godziny od urodzenia, nie później jednak niż dwie godziny. W ciągu trzech pierwszych dób po narodzeniu, czyli w okresie rozbudzania laktacji u matki, jest ona zazwyczaj nieregularna. Brak stymulacji ssania może spowodować jej wygaśnięcie już w piątej dobie po narodzeniu.
Największa intensywność odruchu ssania przypada do okres do 3.–4. miesiąca życia. W drugim trymestrze życia dziecka reakcja odruchowa jest wymieszana z dowolnymi ruchami ssania. Jej stateczne wygaszenie (w zależności od sposobu karmienia) następuje zazwyczaj do 6.–7. miesiąca życia. Przetrwanie dłuższe powoduje, że staje się ona objawem patologicznym.
Ustawiczne ruchy ssania lub żucia, nadmiernie częste ziewanie lub wysuwanie języka obserwowane u dziecka także uznaje się za zjawiska nieprawidłowe.
Prawidłowy przebieg ssania pozwala na wykształcenie właściwej pionizacji języka oraz ułatwia wykształcenie prawidłowego oddychania torem nosowym.
Funkcjonowanie odruchu ssania jest zależne od nerwów V, VII, IX i XII, zaś połykania – od V, VII, IX, X oraz XII.
P. Stobnicka-Stolarska: Funkcja ssania i jej zaburzenia. Wspomaganie wczesnych umiejętności oralnych, [w:] Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla doradców i konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy, red. M. Nehring-Gugulska, M. Żukowska-Rubik, A. Pietkiewicz, Kraków 2012, s. 335–342.
E. Stecko: Sprawdź, jak mówię – karta badania logopedycznego z materiałami pomocniczymi, Warszawa 2009.
A. Regner: Wczesna interwencja logopedyczna wobec dziecka zagrożonego niepełnosprawnością, [w:] Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka, red. B. Cytowska, B. Winczura, Kraków 2006, s. 239–252.