ang. mimicry
(gr. mimikos ‘naśladujący’)
Ruchy mięśni twarzy stanowiące rodzaj komunikacyjnych zachowań niewerbalnych sytuowanych w obrębie kinezyki. Ruchy mimiczne manifestują się przede wszystkim w obrębie ust (np. uśmiech, skrzywienie, wysunięcie), brwi (np. unoszenie, ściągnięcie), oczu (np. uniesienie powiek), czoła (np. marszczenie), nosa (np. marszczenie jego nasady), żuchwy (np. opuszczenie, przesunięcie w bok).
Mimika pełni różnorodne funkcje komunikacyjne, takie jak: ekspresywną (ujawnianie emocji, stanu psychofizycznego i ustosunkowań interpersonalnych, autoprezentacja), semantyczną (modyfikowanie lub zastępowanie komunikatów słownych), składniową (segmentowanie wypowiedzi, odnoszenie się do jej struktury), interakcyjną (sterowanie przebiegiem interakcji), adaptacyjną (adaptacja behawioralna).
Najwięcej badań dotyczy mimicznej ekspresji emocjonalnej, a zapoczątkował je Karol Darwin – w pracy Expression of the Emotions in Man and Animals dokumentował m.in. międzygatunkowe i międzykulturowe podobieństwa w ekspresji emocjonalnej. Współczesna nauka dostarczyła dowodów na poparcie tezy, że ekspresja mimiczna ma zarówno biologiczne (dziedziczne), jak i społeczne („wyuczone”) podłoże; badania wykazały uniwersalność i zarazem pewne kulturowe zróżnicowanie w sposobach prezentowania i odczytywania emocji. W międzykulturowych badaniach prowadzonych przez Paula Ekmana i jego współpracowników ustalono listę sześciu podstawowych emocji, powszechnie odczytywanych na całym świecie; są nimi: radość, gniew, odraza, smutek, zaskoczenie i strach. Trudniejsze w odbiorze są tzw. blendy mimiczne powstające w sytuacjach, kiedy dana osoba doznaje jednocześnie więcej niż jednej emocji – wówczas poszczególne obszary twarzy mogą wyrażać różne stany uczuciowe. Trafność interpretacji zależy od wcześniejszych kontaktów z daną osobą, znajomości kontekstu, w jakim wystąpiła emocja, rozróżnienia między ekspresją naturalną i pozowaną oraz wielu innych czynników.
W podejściu psychofizjologicznym wiele badań poświęcono wysuniętej przez Darwina tezie mimicznego sprzężenia zwrotnego, która zakłada, że poprzez bezpośrednie połączenia nerwowe mięśni twarzy z ośrodkami emocji w mózgu przybrany wyraz twarzy może indukować odpowiadające mu stany emocjonalne. Hipoteza ta w większości eksperymentów została zweryfikowana pozytywnie. Dociekania fizjologicznych uwarunkowań zachowań mimicznych przyniosły także odkrycie, że pozowane i spontaniczne ekspresje mimiczne podlegają kontroli różnych obszarów mózgu. W praktyce (chociażby terapeutycznej) i profilaktyce zdrowotnej warto wykorzystać wnioski dotyczące relacji między stopniem ekspresji mimicznej a aktywnością autonomicznego układu nerwowego (tłumienie ekspresji emocjonalnej jest szkodliwe dla zdrowia).
Ciekawą z punktu widzenia komunikacji teorią jest opracowana przez Alana Fridluna teoria behawioralnej ekologii mimicznych środków ekspresji, która zakłada, że mimika służy komunikacji, a nie manifestacji emocji. W tym kontekście warto zaznaczyć rozróżnienie spontanicznych i symbolicznych ekspresji mimicznych. Przykładem tych drugich są tzw. emblematy mimiczne, będące swoistym komentarzem na temat emocji, nie zaś odzwierciedleniem faktycznie przeżywanych stanów.
Literatura:
R.A. Dul: Komunikacja niewerbalna w teorii i badaniach, [w:] Komunikacja międzykulturowa. Zbliżenia i impresje, red. A. Kapciak, L. Korporowicz, A. Tyszka, Warszawa 1995, s. 43–67.
W. Głodowski: Bez słowa. Komunikacyjne funkcje zachowań niewerbalnych, Warszawa 1999.
M.L. Knapp, J.A. Hall: Komunikacja niewerbalna w interakcjach międzyludzkich, Wrocław 2000.
