/SYNTAKTYCZNE SŁOWO/
ang. lemma
z gr. lemma ‘treść, temat, tytuł’
Połączenie cech semantycznych i syntaktycznych jednostki leksykalnej w słowniku umysłowym. Cechy semantyczne odpowiadają pojęciom, natomiast cechy syntaktyczne to informacje dotyczące kategorii gramatycznych (części mowy) oraz powiązanych z nimi rodzajów struktur składniowych (frazowych). Znaczenie (cechy semantyczne) poszczególnych jednostek słownikowych jest uzależnione od zakresu znaczeniowego jednostek o zbliżonym znaczeniu (por. np. ‘szczęśliwy’, ‘zadowolony’, ‘usatysfakcjonowany’). Przypisywanie wyrazom określonego znaczenia wiąże się z kategoryzowaniem przez człowieka rzeczywistości pozajęzykowej oraz odzwierciedlaniem kategorii w procesie nabywania języka. Informacje semantyczne i syntaktyczne (lemma) oraz informacje o charakterze formalnym (struktura fonologiczna i morfologiczna) składają się na hasło leksykalne w słowniku umysłowym. Lemma stanowi przy tym podstawę wyszukiwania informacji fonologicznych (leksemów), pośredniczy zatem między znaczeniem (umysłową treścią pojęcia) a jego dźwiękową realizacją w procesie tworzenia wypowiedzi. Jest to możliwe dzięki wskaźnikom fonologicznym, tj. wstępnym informacjom dotyczącym brzmienia słowa. Zasób informacji, jaki zawiera lemma, pozwala zakodować zdanie pod względem semantyczno-syntaktycznym. Wybór lemm jest pierwszym etapem leksykalizacji, tj. przekształcania sensu i intencji (mentalnej reprezentacji) przekazu w wypowiedź językową. Dzięki zawartym w lemmach informacjom o charakterze fonologicznym w drugim etapie leksykalizacji możliwy jest wybór leksemów (jednostek leksykonu umysłowego).
Literatura:
J. Aitchison: Words in the Mind. An Introduction to the Mental Lexicon, Oksford 1987.
W.J.M. Levelt: Speaking: From intention to articulation, Cambridge 1989.
J. Field: Psycholinguistics. The Key Concepts, Oxon 2004.
Psycholingwistyka, red. J.B. Gleason, N.B. Ratner, Gdańsk 2005.
E. Nęcka, J. Orzechowski, B. Szymura: Psychologia poznawcza, Warszawa 2007.
