LAMBDACYZM

/LAMBDACISMUS, LELANIE, NIEPRAWIDŁOWA WYMOWA GŁOSKI [l]/

ang. lambdacism, lallation, niem. Lambdazismus, fr. lambdacisme, lallation, ros. ламбдацизм

łac. lambdacismus (z grec. lambdakismos ‘nieprawidłowe używanie dźwięku l’, od grec. λ /lambda/ ‘litera l’ oraz łac. -ismus «grec. -ismos» ‘sufiks słowotwórczy tworzący rzeczowniki pochodne z czasowników’)

Zaburzenie mowy polegające na niewłaściwej artykulacji głoski [l]. Zalicza się je do dyslalii i zgodnie z jej trójczłonowym foniatrycznym objawowym podziałem wyróżnia się:

• lambdacyzm właściwy – inaczej deformację, zniekształcenie głoski [l],

• paralambdacyzm – zastępowanie głoski [l] inną głoską,

• mogilambdacyzm – opuszczanie głoski [l]; rzadko spotykane zjawisko, najczęściej w nagłosie lub wygłosie wyrazu.

W zakresie lambdacyzmu właściwego, ze względu na miejsce realizacji wadliwego dźwięku, można wyodrębnić:

• międzyzębowy, łac. interdentalis – język wsuwa się podczas artykulacji między zęby szczęki i żuchwy,

• językowo-wargowy (odmiana międzyzębowego) – język wsuwa się między zęby szczęki i żuchwy, czubek języka dotyka podczas artykulacji wargi górnej,

• przyzębowy = dozębny, łac. addentalis – czubek języka dotyka wewnętrznej strony górnych siekaczy, powstaje przytępiony dźwięk,

• dorsalny – czubek języka znajduje się przy dolnych siekaczach lub dziąśle dolnym, praedorsum zbliża się do wałka dziąsłowego,

• nosowy, łac. nasalis – powietrze przedostaje się przez niedomknięte podniebienie miękkie do jamy nosowej, dźwięk artykułowanej głoski jest unosowiony (brzmienie podobne jest do [ng]),

• wymawianie w postaci nieokreślonego dźwięku wokalicznego, podobnego do [y] lub [u],

• artykulację niesymetryczną, w której czubek języka zbliża się do kła lub zębów przedtrzonowych z prawej lub lewej strony (analogicznie do rotacyzmu bocznego, ale nazwa lambdacym boczny raczej nie jest używana, gdyż głoska [l] jest normatywnie głoską boczną).

Lambdacyzm może być zaburzeniem artykulacji izolowanym (dyslalia jednoraka), ale częściej jest sprzężony z innymi wadami, np. z rotacyzmem (bywa, że głoska [r] jest realizowana w tym samym miejscu co [l]), z sygmatyzmem, w szczególności głosek przedniojęzykowo-dziąsłowych (szeregu szumiącego).

Przyczyny lambdacyzmu najczęściej zalicza się do czynników wewnątrzpochodnych – organicznych i funkcjonalnych, np. nieprawidłowa budowa języka lub wędzidełka podjęzykowego, obniżenie sprawności języka, niedokształcenie słuchu fonemowego i fonetycznego – rzadziej do czynników środowiskowych.

Polski termin lelanie pierwotnie oznaczał zastępowanie trudniejszych głosek głoską [l]. Zrównując się z terminem lambdacyzm, zmienił swoje znaczenie, dlatego też bywa uznawany za termin mniej precyzyjny.

W wielu słownikach języka polskiego lambdacyzm to zastępowanie głoski [r] głoską [l]. Dwuznaczność tego terminu występuje również w innych językach, np. angielskim czy niemieckim. Spowodowane jest to etymologią tego terminu (w słownikach łacińskich spotyka się definicję lambdacyzmu jako częste powtarzanie w tekście litery l) oraz zmianami semantycznymi wprowadzonymi na gruncie logopedii.

Literatura:

W. Ołtuszewski: Szkic nauki o mowie i jej zboczeniach: (niemota, bełkotanie, mowa nosowa, jąkanie itd.) oraz hygiena mowy, Warszawa 1905.

A. Sołtys-Chmielowicz: Zaburzenia artykulacji. Teoria i praktyka, Kraków 2008.

J. Surowaniec: Logopedyczny słownik terminologii diagnostycznej, Kraków 1999.

Logopedia. Pytania i odpowiedzi, t. 2, red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Opole 2003.