GWARYZM

/DIALEKTYZM/

Element językowy nacechowany stylistycznie jako gwarowy, jednostka systemu językowego (wyraz, forma, zwrot frazeologiczny) reprezentująca dialekt w stosunku do innych otaczających ją jednostek, reprezentujących język ogólny. Dialektyzmy to cechy gwar wiejskich (częściowo również miejskich), obecne w języku ogólnym, literackim, które uważane są w nim za niepoprawne. Mogą one występować niekonsekwentnie nie tylko na danym terenie, ale także u konkretnych osób. Rozróżnia się dialektyzmy: fonetyczne (np. mazowieckie nogamy, polytyka zamiast nogami, polityka; wczorej, tutej zamiast wczoraj, tutaj), gramatyczne (np. ciąg zamiast ciągnij), leksykalne (np. gazda), frazeologiczne (np. robić precz), składniowe (np. gęsi lecieli), semantyczne (np. nazywanie taksówką każdego samochodu osobowego).

Dialektyzmy stosowane są w tekstach literackich przy stylizacji. Świadome wykorzystywanie dialektyzmu w celach stylizacyjnych nosi nazwę dialektyzacji. Dialektyzacja może obejmować cały utwór we wszystkich jego warstwach: fonetycznej, gramatycznej, leksykalnej, semantycznej (np. góralski cykl Na skalnym Podhalu Kazimierza Tetmajera), bądź też jego fragmenty czy niektóre warstwy (np. Wesele Stanisława Wyspiańskiego). Z kolei użycie dialektyzmu bez poczucia jego wartości stylistycznej może być uznane za usterkę językową lub błąd językowy.

Literatura:

K. Dejna: Dialekty polskie, Wrocław 1973.

S. Urbańczyk: Zarys dialektologii polskiej, Warszawa 1984.

M. Kucała: Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 1994.