/FONEM PROZODYCZNY, FONEM SEKUNDARNY/
ang. suprasegmental phoneme
lac. supra ‘nad’ + pol. segmentalny
Termin wprowadzony przez strukturalistów amerykańskich. Jego użycie wynikało z przekonania, że organizacja podsystemu prozodycznego ma charakter hierarchiczny, oparty na ustrukturyzowaniu jednostek o różnym stopniu złożoności. Fonem suprasegmentalny oznacza elementarne fonologiczne jednostki prozodyczne, analogiczne do fonemów segmentalnych. Fonemy suprasegmentalne, w przeciwieństwie do segmentalnych, nie mogą występować samodzielnie, nakładają się na ciągi fonemów segmentalnych. Jednostki prozodyczne budują się w oparciu o sylaby lub ciągi sylab. Szczytem sylabowym jest przeważnie samogłoska, czasami samogłoska z przynależną do danej sylaby poprzedzającą spółgłoską sonorną. Każdy fonem suprasegmentalny ma cechy dystynktywne, relewantne i inwariantne. Relewantność i inwariantność cech suprasegmentalnych zależy od kontekstu.
Postulowano istnienie odrębnych dla każdego ze zjawisk prozodycznych grup fonemów: fonemów akcentowych (dla akcentu głównego i stopni akcentu pobocznego), fonemów tonalnych (odnoszących się do stopni wysokości tonów tworzących przebiegi intonacyjne – ton niski, średni i wysoki – oraz kierunku ich zmian), junktur sygnalizujących zakończenie wypowiedzenia bądź jego części, iloczasu i poziomu intensywności.
Fonemy suprasegmentalne tworzą jednostki wyższego rzędu – morfemy suprasegmentalne, oznaczające zjawiska dystynktywne semantycznie, np. kontury intonacyjne, różnicujące znaczenie wypowiedzeń (stwierdzenie/pytanie) czy akcent wyrazowy różnicujący znaczenie wyrazów.
Zob. także: PROZODEM, PROZODIA, SUPRASEGMENTALNY
Literatura:
K. Borkowska, J. Skorek: Podstawowe jednostki intonacji języków rosyjskiego, białoruskiego i polskiego, Zielona Góra 2002.
R. Laskowski: Fonem suprasegmentalny, [w:] Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław–Warszawa–Kraków 1999, s. 156.
K.L. Pike: The intonation of American English, Michigan 1945.
