/EPG/
ang. electropalatography
Jedna z technik badania i wizualizacji mowy wypracowana na gruncie fonetyki instrumentalnej, polegająca na monitorowaniu kontaktu języka z podniebieniem twardym w przekroju poziomym w czasie rzeczywistym.
W tradycyjnej palatografii wykorzystywano sztuczne podniebienie pokryte warstwą talku lub kredy, umieszczając je w jamie ustnej mówcy w celu uzyskania śladu kontaktu języka z podniebieniem podczas wymawiania pojedynczych dźwięków mowy. Na tej podstawie opracowywano rysunki i schematy. Pionierskie dla języka polskiego badania w tym zakresie, i jak dotychczas nie zaktualizowane, przeprowadził w latach 20-tych XX wieku wybitny fonetyk Tytus Benni.
Począwszy od lat 70-tych XX wieku tradycyjną palatografię zaczęła zastępować elektropalatografia, wpływając tym samym na obiektywizację i precyzję pomiarów. W badaniach wykorzystywane jest cienkie i lekkie sztuczne podniebienie wypełnione elektrodami (por. Ryc. 1).
Ryc. 1. Sztuczne podniebienie Reading-EPG3 wypełnione 62 elektrodami. Źródło: http//www.articulateinstruments.com/AIBrochure.pdf
Elektrody rejestrują kontakt języka z podniebieniem podczas mówienia z częstotliwością od 100 do 200 razy na sekundę (liczba elektrod rozmieszczonych w sztucznym podniebieniu wynosi od 62 do 96 i podobnie jak częstotliwość próbkowania zależy od producenta). Zarejestrowany sygnał przesyłany jest do jednostki zewnętrznej, gdzie jest zapisywany i może być wielokrotnie odtwarzany i analizowany. Rysunki poniżej (por. Ryc. 2 i Ryc. 3) przedstawiają strefy kontaktu języka z podniebieniem (kółeczka z wypełnieniem) podczas wymawiania spółgłosek o różnych miejscach artykulacji (górna część palatogramu odpowiada przedniej części jamy ustnej).
Ryc. 2. Przykładowy wynik EPG dla angielskich spółgłosek zwarto-wybuchowych (od lewej: dziąsłowej, miękkopodniebiennej i twardopodniebiennej) w fazie maksymalnego kontaktu. Źródło:http//www.enl.auth.gr/phonlab/epg.html
Ryc. 3. Przykładowy wynik EPG dla angielskich spółgłosek szczelinowych (od lewej: dziąsłowej, miękkopodniebiennej i twardopodniebiennej) w fazie maksymalnego kontaktu. Źródło:http//www.enl.auth.gr/phonlab/epg.html
Podstawowa różnica w stosunku do tradycyjnego, statycznego badania palatograficznego polega na tym, że elektropalatografia jest dynamiczną metodą badania, pozwalającą dokładnie określić, z którymi częściami podniebienia kontaktował się język w danej fazie artykulacji dźwięku. Nagrywanie dłuższych wypowiedzi, a nie tylko izolowanych głosek, umożliwia analizę efektów koartykulacyjnych i wpływu kontekstu na wypowiadane dźwięki.
Elektropalatografia wykorzystuje efekt dynamicznego wzrokowego sprzężenia zwrotnego w odniesieniu do położenia i czasu kontaktu języka z podniebieniem twardym. W związku z tym wykorzystywana jest nie tylko w celach badawczych, ale znajduje również zastosowanie kliniczne, wspomagając diagnozę i terapię rozmaitych zaburzeń mowy. Badacze podkreślają szczególną skuteczność omawianej techniki między innymi w przypadkach osób z uszkodzeniami słuchu, upośledzonych umysłowo, z rozszczepem podniebienia, czy mózgowym porażeniem.
Literatura:
M.J. Ball, J. Rahilly: Phonetics. The Science of Speech, London 1999.
The Handbook of Phonetic Sciences, eds. W.J. Hardcastle, J. Laver, Oxford 1997.
K. Hayward: Experimental phonetics. An introduction, Harlow 2000.
