Obejmuje płaszczyzny segmentalną (głoski i ich połączenia) i suprasegmentalną (akcent, intonacja, rytm), ogólną zgodność wypowiedzi z obowiązującymi w normie wzorcowej kryteriami poprawności językowej, a także jej walory estetyczne i interpretacyjne, głos i sposób posługiwania się nim, technikę oddychania.
W ocenie realizacji poszczególnych głosek, zarówno samogłosek, jak i spółgłosek, uwzględnia się, oprócz kryterium normatywnego artykulacji, również ich jakość brzmieniową, nie tylko w izolacji, ale i w połączeniach, zwłaszcza tych, które mają duże znaczenie ze względu na zgodność z normami ortofonicznymi i kryteriami estetycznymi. Ocenia się na przykład brzmienie m.in. samogłosek ustnych i nosowych, spółgłosek szczelinowych zarówno w izolacji, jak i w wyrażeniach (np. dyrektor – wym. [dyrektor], nie: [derektor]; są pewne – wym. [s pevne], nie: [som pevne]; węzeł – wym. [vęze], nie: [venze, veze]; z szeregu – wym. [s šeregu], nie: [š šeregu]; z żalem – wym. [z žalem], nie: [ž žalem]).
W zakresie prozodii wypowiedzi w diagnozie w logopedii artystycznej uwzględnia się:
-
akcent wyrazowy, czyli poprawne użycie akcentu paroksytonicznego (na przedostatniej sylabie; jest to najbardziej typowy akcent w języku polskim), proparoksytonicznego (na trzeciej lub czwartej sylabie od końca), oksytonicznego (na ostatniej sylabie wyrazu); szczegółowe przepisy normatywne dotyczące akcentu wyrazowego zawierają m.in. podane źródła bibliograficzne,
-
akcent zdaniowy, logiczny,
-
tempo mówienia (dostosowanie tempa do sytuacji i charakteru wypowiadanego tekstu),
-
frazowanie,
-
stosowanie pauz,
-
sposób posługiwania się intonacją.
Diagnozuje się także sposób rozpoczynania fonacji (atakowanie dźwięku, nastawienie głosowe), jakość głosu, umiejętność operowania jego barwą (m.in. z wykorzystaniem rezonatorów), natężeniem i wysokością w zależności od sytuacji komunikacyjnej i charakteru wypowiadanego tekstu oraz – w miarę potrzeb – przydatność do pracy z mikrofonem. Nieodzownym czynnikiem oceny fonacji i głosu jest też tor oddychania i gospodarowanie wydechem w czasie mówienia. Bierze się pod uwagę walory stylistyczne wypowiedzi oraz jej ekspresję i sugestywność, które w połączeniu ze wskazanymi wcześniej elementami składają się na poprawność, estetykę i skuteczność przekazu.
W logopedii artystycznej punktem odniesienia w ocenie wypowiedzi powinna być norma wzorcowa języka, w tym wymawianiowa (norma ortofoniczna).
Literatura:
B. Dunaj: Zasady poprawnej wymowy polskiej, „Język Polski” 2006, t. LXXXVI, z. 3, s. 161–172.
B. Kamińska: Diagnoza w logopedii artystycznej, [w:] Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki, red. E. Czaplewska, S. Milewski, Gdańsk 2012, s. 481–508.
O zagrożeniach i bogactwie polszczyzny. Forum Kultury Słowa, Wrocław 1995, red. J. Miodek, Wrocław 1996.
B. Toczyska: Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia, Gdańsk 2007.
