/DYZARTRIA ROZWOJOWA/
ang. congenital dysarthria
W literaturze anglojęzycznej dyzartria wrodzona (congenital dysarthria), określana bywa także mianem dyzartrii rozwojowej (developmental dysarthria), a rozpoznawana jest w przypadkach, kiedy do uszkodzenia neurologicznego stanowiącego przyczynę zaburzeń dyzartrycznych dochodzi w okresie przed- lub okołoporodowym, przed rozwojem mowy i języka, także w przypadkach chorób genetycznych ujawniających się podczas dojrzewania dziecka (np. w pląsawicy Huntingtona). Definiowana jest jako neurogenne zaburzenie mowy, spowodowane dysfunkcjami ośrodków kontroli motorycznej niedojrzałego układu nerwowego (centralnego i/ lub obwodowego), objawiające się zakłóceniami pracy mięśni aparatu mowy – ich siły, szybkości, stabilności, koordynacji, precyzji, napięcia, zakresu ruchu.
Zdecydowanie najczęstszą przyczyną dyzartrii wrodzonej jest mózgowe porażenie dziecięce. Rozpoznawane są trzy główne typy dyzartrii w mpd., odpowiednio do trzech głównych postaci klinicznych mózgowego porażenia dziecięcego: spastycznej, dyskinetycznej i ataktycznej, wydzielonych na podstawie dominującego objawu; są to: dyzartria spastyczna, dyzartria dyskinetyczna, dyzartria ataktyczna. Rodzaj objawów i ich nasilenie w poszczególnych typach dyzartrii w mpd. wiąże się z lokalizacją i stopniem uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego (odpowiednio: układu piramidowego, pozapiramidowego, struktur móżdżku).
Na charakter zaburzeń mowy w dyzartrii spastycznej (najczęstszego i najlepiej opisanego typu dyzartrii) wpływają cztery główne nieprawidłowości ruchów dowolnych: spastyczność i słabość mięśni oraz ograniczenie zakresu ruchów i ich spowolnienie. Badania kliniczne wskazują na związek między osłabieniem mięśni, obniżeniem kontroli ruchowej mięśni aparatu artykulacyjnego i niestabilnością artykulacji. Stwierdzane są także dysfunkcje oddechowe – u dzieci z obustronnym porażeniem kurczowym zwykle są to zaburzenia i oddechu spoczynkowego i dynamicznego (podczas mówienia), tempa i rytmu oddychania, redukcja pojemności życiowej płuc, co skutkuje m.in. skróceniem fraz. Dysfunkcje mięśni krtani wywołują zakłócenia fonacji – problemy z kontrolą natężenia głosu, który często jest chrapliwy, wydobywany z trudem. Niewydolność mięśni narządów artykulacyjnych rzutuje na problemy z wymową głosek, często deformowanych. Współwystępowanie dysfunkcji w pracy aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego wpływa na ogólne pogorszenie mowy, którą cechuje niewydolność artykulacyjno-rezonansowa, zwolnione tempo mowy, skrócone frazy, głos napięto-zdławiony, z trudem wydobywany, chrapliwy.
W postaci dyskinetycznej, cechującej się zmiennym napięciem mięśniowym i ruchami mimowolnymi, wyraźniej zaznaczone są trudności oddechowe (niewystarczająca faza wydechu), fonacyjne (przerwy w fonacji, głos napięty, zduszony), artykulacyjne, a także niewydolność podniebienno-gardłowa i dyskoordynacja oddechowo-fonacyjno-artykulacyjna, przejawiająca się mówieniem resztkami powietrza lub na wdechu. Dzieci z atetozą reprezentują najczęstszy typ dziecięcej dyzartrii dyskinetycznej.
Dla dyzartrii ataktycznej charakterystyczne są zaburzenia koordynacji ruchowej, prowadzące do kłopotów z wykonywaniem ruchów celowych, oraz obniżenie napięcia mięśniowego – artykulacja jest niedokładna, mowa „skandowana”, nieregularna, monotonna, często z nieprawidłowym akcentowaniem. Ta postać dyzartrii występuje najrzadziej i jak wynika z badań, jest ona bardzo podobna do dyzartrii ataktycznej w dyzartrii nabytej.
Trudności komunikacyjne w przypadkach dyzartrii wrodzonej mają ogromny wpływ na rozwój dziecka. Prowadzić mogą do obniżenia jakości życia, zmniejszenia możliwości edukacji, stwarzają ryzyko wykluczenia społecznego. Niezwykle ważne jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie terapii logopedycznej, polegającej w okresie niemowlęcym na stymulacji i korekcji w zakresie mowy oraz funkcji z nią związanych. Nauka prawidłowego jedzenia, picia oraz połykania śliny powinna stanowić konieczny wstępny etap ćwiczeń logopedycznych (często bowiem występuje dysfagia). Wskazane jest, aby samodzielnie wykonywane przez dziecko ćwiczenia motoryki narządów mowy poprzedzone były ich masażem i tzw. ćwiczeniami wspomaganymi. Wczesna interwencja logopedyczna obejmować powinna także tworzenie prawidłowych wzorców oddychania (żebrowo-przeponowy tor oddechowy o charakterze dynamicznym, z wydłużoną fazą wydechową).
Literatura:
R.J. Love: Childhood Motor Speech Disability, Needham Heights 2000.
U. Mirecka: Programowanie terapii logopedycznej w przypadkach dyzartrii w mózgowym porażeniu dziecięcym, „Forum Logopedyczne” 2012, nr 20, s. 236–242.
U. Mirecka, K. Gustaw: Dyzartria w mózgowym porażeniu dziecięcym. Eksperymentalna Skala dyzartrii jako technika diagnostyczna pomocna w określaniu specyfiki zaburzeń mowy w mpd., „Logopedia” 2005, t. 34, s. 273–289.
Dysarthria. A Physiological Approach to Assessment and Treatment, ed. B.E. Murdoch, Cheltenham 1998.