ĆWICZENIA SŁUCHOWE

Wchodzą w skład ćwiczeń wstępnych lub zasadniczych w terapii logopedycznej, a także stanowią część profilaktyki logopedycznej.

Decydując się na ćwiczenia słuchowe w profilaktyce lub terapii logopedycznej, bierze się pod uwagę fakt, iż zanim człowiek nauczy się mówić, najpierw uczy się słuchać. Prawidłowość ta, charakterystyczna dla ontogenezy mowy, powinna być również zachowana w trakcie przeprowadzania terapii logopedycznej – pacjent powinien na początku pracy nad prawidłową mową nauczyć się właściwie słyszeć i odpowiednio klasyfikować oraz oceniać dźwięki mowy, aby móc je następnie produkować i łączyć w określone jednostki języka.

Wszędzie, gdzie zaburzenie mowy ma podłoże w zaburzeniach lub niedokształceniach słuchu fizjologicznego, fonemowego lub fonetycznego, zaburzeniach uwagi słuchowej, wskazane są ćwiczenia słuchowe, odpowiednio dobrane i o stopniu trudności dostosowanym do potencjału pacjenta (m.in. przy terapii dyslalii i opóźnionego rozwoju mowy uwarunkowanymi percepcyjnie, afazji sensorycznej, jąkaniu, przy pracy z pacjentami niedosłyszącymi, z zaburzeniami czytania i pisania oraz z zaburzeniami głosu).

Wśród ćwiczeń słuchowych można wyróżnić:

  • ćwiczenia słuchu fizjologicznego (rozumianego jako zdolność odbioru, analizy i syntezy wszystkich zjawisk akustycznych; wyróżnić tu można również ćwiczenia uwagi i koncentracji słuchowej),
  • ćwiczenia słuchu fonemowego (rozumianego jako zdolność do kwalifikowania wyróżnionych z potoku mowy głosek jako przynależnych do określonych, fonologicznie zdeterminowanych klas głosek; jest to, inaczej ujmując, klasyfikacja fonemów),
  • ćwiczenia słuchu fonetycznego – zdolność odróżniania poszczególnych głosek i zjawisk prozodycznych (w literaturze logopedycznej funkcjonuje bardziej zakorzeniony termin służący do określania słuchu mownego – słuch fonematyczny, jednak ze względu na podejście praktyczne w logopedii w niniejszym opracowaniu zdecydowano się przyjąć podział na słuch fonemowy i słuch fonetyczny).

W literaturze specjalistycznej można również znaleźć podział na ćwiczenia słuchu awerbalnego i werbalnego. Ćwiczenia słuchu awerbalnego polegają na wykształceniu umiejętności rozróżniania cech dźwięków: natężenia, wysokości i czasu ich trwania. Umiejętność ta jest potrzebna przy percepcji cech prozodycznych mowy, ułatwia wydzielanie z ciągu mownego zdań i wyrazów, a także ułatwia rozumienie ich znaczenia. Stanowi podwalinę do wprowadzenia ćwiczeń słuchu werbalnego (mownego) – fonemowego i fonetycznego oraz pamięci słuchowej, podczas których korzysta się już i bazuje na materiale dźwięków mowy i słownym. Pacjent zostaje przeniesiony z różnych doznań akustycznych na dźwięki mowy i na nich jest koncentrowana jego uwaga.

Celem ćwiczeń słuchowych jest:

  • uczenie koncentrowania uwagi na sygnałach dźwiękowych,
  • wypracowanie umiejętności rozróżniania dźwięków otaczającego świata i identyfikowania ich z określonymi sytuacjami, przedmiotami oraz zjawiskami,
  • różnicowanie dźwięków pod kątem ich cech: wysokości, natężenia, długości, barwy,
  • identyfikowanie poszczególnych podstawowych realizacji fonemów,
  • rozróżnianie cech prozodycznych języka: akcentu, intonacji, tempa mowy, iloczasu, natężenia głosu,
  • rozróżnianie wariantów realizacyjnych fonemów (czyli poszczególnych głosek).

Podczas przeprowadzania ćwiczeń słuchowych należ pamiętać o przestrzeganiu odpowiednich warunków akustycznych w gabinecie, aby nie wprowadzać przypadkowo i w sposób niezamierzony czynników rozpraszających uwagę słuchową pacjenta.

Ćwiczenia słuchowe z małymi dziećmi dostosowuje się do ich poziomu percepcji. W trakcie ich prowadzenia korzysta się z formy zabawowej. U dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi, niezależnie od współwystępującej określonej wady mowy, wskazane są ćwiczenia koncentracji i uwagi słuchowej.

Literatura:

I. Styczek: Logopedia, Warszawa 1979.

A. Walencik-Topiłko: Ćwiczenia wstępne w terapii logopedycznej, [w]: Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska, Opole 2005, s. 303–328.

A Walencik-Topiłko: Ćwiczenia słuchowe w terapii logopedycznej. Wskazówki metodyczne, [w]: Logopedia. Wybrane aspekty historii, teorii i praktyki, red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray, Gdańsk 2012, s. 193–202.