Urodził się 13 marca 1845 roku w Radzyminie, zmarł 3 listopada 1929 roku w Warszawie. Studiował w Warszawie (w 1866 roku ukończył Szkołę Główną), Pradze, Jenie, Berlinie, Lipsku, gdzie w 1868 roku uzyskał doktorat z filozofii, następnie w 1874 roku w Petersburgu. Zatrudniony jako profesor uniwersytetów w Kazaniu (1875–1883), Dorpacie (1883–1893), Krakowie (1893–1899), Petersburgu (1900–1918) i Warszawie (1918–1929). Znakomity językoznawca polski, teoretyk języka, indoeuropeista (prace z zakresu litewskiego, łaciny, greki, sanskrytu), slawista (prace dotyczące języków polskiego, rosyjskiego, słoweńskiego), twórca podstaw gramatyki historycznej języka polskiego, autor wielu terminów i koncepcji przyswojonych i rozwiniętych przez językoznawstwo XX wieku. W 1868 roku równocześnie z Wilhelmem Schererem i niezależnie od niego wskazał na wielką rolę analogii językowej jako jednej z przyczyn zmian językowych, dokumentując tę tezę faktami języka polskiego. Teza ta legła później u podstaw teorii szkoły młodogramatyków. W latach 1870–1883 odrzucił mechanistyczne ujęcie języka młodogramatyków, ich rozumienie prawa językowego, natomiast zwrócił uwagę na społeczny charakter języka, rozróżniając dwie dyscypliny zajmujące się dźwiękami mowy: antropofonikę (dzisiejsza fonetyka) i fonetykę (dzisiejsza fonologia). Z Mikołajem Kruszewskim rozróżnił podstawowe jednostki tych dyscyplin – głoskę (dźwięk języka) i fonem (inwariant). Stworzył podstawy rozróżnienia synchronii i diachronii (istnienie w języku praw statycznych i praw dynamicznych). Koncepcje te miały wpływ na Ferdynanda de Saussure’a i praską szkołę fonologiczną. Akcentował wagę badania języków żywych oraz równoprawności języków państwowych i języków małych grup narodowościowych. Podejmował badania dialektologiczne grup mniejszościowych (prace o dialektach słoweńskich na terytorium Włoch, badania dialektologiczne na Słowacji, prace o języku jidysz, kaszubszczyźnie i innych). Przywiązywał ogromną wagę do szczegółów w badaniach naukowych, podkreślając jednakże konieczność uogólnień i kształtowania językoznawstwa ogólnego. Jego prace o języku staropolskim, historii języka polskiego i studia szczegółowe zapoczątkowały badania nad gramatyką historyczną języka polskiego, onomastyką polską i historią języka polskiego. Jako jeden z pierwszych w Polsce podejmował badania nad językiem dzieci (badał język własnych pięciorga dzieci). Podkreślał w swych pracach jedność i równorzędność w języku czynnika indywidualnego (psychicznego) i społecznego, traktował językoznawstwo jako jedną z nauk o człowieku. Jego działalność naukowa, społeczna, polityczna, piętnowanie nieuczciwości w życiu publicznym zostały docenione m.in. w 1922 roku, gdy został kandydatem na prezydenta II Rzeczypospolitej (wysuniętym przez mniejszości narodowe zamieszkałe w Polsce).
Główne prace: О бревнепольском языке бо XIV смолемия, 1870; Опыт фонетики резьянских говоров, 1875; Versuch einer Theorie phonetischer Alternationen. Ein Kapitel aus der Psychophonetik, 1895 (szersza wersja: Próba teorii alternacji fonetycznych, cz. I (ogólna), RWF 20, 1894); Psychologia języka ze szczególnym uwzględnieniem języka polskiego, t. 1, 1904; Szkice językoznawcze, 1904; Введение в языкознание, 1917; Zarys historii języka polskiego, 1922.
Wydania zbiorowe i antologie: Избранные трубы по общему языкознанию, t. 1–2, 1963; J. Baudouin de Courtenay Anthology. The Beginnings of Structural Linguistics, 1972; Dzieła wybrane, t. 1–6, 1974–1983; Spostrzeżenia nad językiem dziecka, 1974; O języku polskim. Wybór prac, 1984.
Literatura:
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1993.
Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1994.