BŁĄD ORTOGRAFICZNY

ang. spelling error

od rzeczownika ortografia

Błąd polegający na napisaniu wyrazu lub wyrażenia w sposób niezgodny z obowiązującymi zasadami pisowni. W dydaktyce błędy ortograficzne są rozmaicie klasyfikowane. Zgodnie z typologią Andrzeja Markowskiego zaliczane są, razem z błędami interpunkcyjnymi, do błędów zewnętrznojęzykowych (błędami wewnętrznojęzykowymi są błędy stylistyczne, fonetyczne, słownikowe, frazeologiczne, słowotwórcze, składniowe, fleksyjne; poza tą typologią znajdują się błędy logiczne i rzeczowe, a także błędy graficzne). Przez innych umieszczane są w grupie „błędów zapisu” (poza błędami ortograficznymi są to błędy interpunkcyjne i graficzne, takie jak przestawienie, opuszczenie lub zamiana liter). Komisja Dydaktyczna Rady Języka Polskiego w swych ustaleniach dotyczących podziału błędów ortograficznych na błędy rażące i błędy drugorzędne zalecała między innymi, aby błąd ortograficzny popełniony przez ucznia w wyrazie, który we wcześniejszych lub późniejszych fragmentach tekstu został przez niego zapisany poprawnie, uznać za błąd graficzny, a nie ortograficzny. Z kolei zgodnie z wytycznymi oceny poprawności wypowiedzi pisemnych na egzaminach gimnazjalnych pewne błędy uznawane za ortograficzne u uczniów bez udokumentowanych zaburzeń dyslektycznych w przypadku dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się należało traktować jako błędy graficzne, np. zastąpienie ó przez u w wyrazie wzruszyć, pisownię ztond zamiast stąd, mylenie liter eę, pisownię nazw własnych małą literą, błędy w zakresie pisowni łącznej i rozdzielnej. Niejednoznaczne i zmieniające się kryteria w kategoryzowaniu błędów ortograficznych przez dydaktyków języka polskiego wynikają między innymi z dostrzegania problemu dysleksji rozwojowej, z potrzeby różnicowania wymagań szkolnych, a w konsekwencji sposobu oceny.

W logopedii, a także w psychologii, pojawiają się propozycje poszerzenia, w stosunku do tradycyjnych, dydaktycznych ujęć, perspektywy opisu i interpretacji błędów ortograficznych, co wynika przede wszystkim z zainteresowania problematyką zaburzeń komunikacji pisemnej. W sposób szczególny dotyczy to opisów symptomów dysortografii – błędy w pisowni bywają dzielone na tzw. błędy typowo ortograficzne oraz tzw. błędy specyficzne, polegające na opuszczaniu, dodawaniu i przestawianiu liter oraz sylab w wyrazach, myleniu liter podobnych pod względem kształtu lub liter odpowiadających podobnie brzmiącym głoskom, myleniu liter o tym samym kształcie, lecz innym układzie na płaszczyźnie itp. Problem klasyfikacji odstępstw od graficzno-ortograficznej normy zapisu wyrazów, w szczególności rozróżnienia błędu ortograficznego i błędu graficznego, nadal pozostaje otwarty. Badania pokazują, że uczniowie przejawiający trudności dotyczące techniki pisania i strony graficznej pisma mają często kłopoty z pisownią i interpunkcją, a ich uwarunkowania są tożsame, w wielu przypadkach wiążą się z występowaniem opóźnień i zaburzeń rozwojowych. Dla sprawnego przebiegu czynności pisania istotne jest opanowywanie właściwych wzorców ruchowych (istotny jest tu kierunek oraz kolejność kreślenia liter i ich elementów składowych, sposób łączenia liter w wyrazach) – pamięć ruchu pozwala uczniom odwoływać się do wzorców wizualnych poznanych uprzednio słów i realizować je podczas pisania, stanowiąc tym samym o poprawnej pisowni wyrazów. Brak wzorców wzrokowo-ruchowych lub ich słabe zautomatyzowanie może w znaczący sposób utrudniać opanowanie ortografii.

Poszukując przyczyn błędów ortograficznych, sprawdza się nie tylko znajomość zasad ortograficznych i umiejętność ich stosowania (czyli tzw. bierną i czynną znajomość reguł ortograficznych), ale także funkcje psychoruchowe zaangażowane w czynności pisania: myślenie, pamięć, uwagę, percepcję wzrokową i słuchową, sferę kinestetyczno-ruchową, integrację percepcyjno-motoryczną, rozwój języka i świadomość językową, czytelnictwo.

Opanowanie przez uczniów sprawności ortograficznej, skutkujące zmniejszeniem liczby błędów ortograficznych w ich pracach pisemnych, zależy, jak wynika z badań, zarówno od przyswojenia reguł ortograficznych i umiejętności ich stosowania, jak i od ukształtowania w umyśle wzrokowo-ruchowych wzorców wyrazów, czemu sprzyja polisensoryczność procesu dydaktycznego.

Literatura:

A. Domagała, U. Mirecka: Grafomotoryka a kształtowanie się sprawności ortograficznych. Problemy w edukacji szkolnej, „Annales UMCS” sectio FF, 2010, vol. XXVIII, s. 99–111.

Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Warszawa 1999.

Zrozumieć, żeby pomóc. Dysleksja w ujęciu interdyscyplinarnym, red. G. Krasowicz-Kupis, I. Pietras, Gdynia 2008.

M. Przybysz-Piwko: Aspekt logopedyczny w opisie i interpretacji błędów w pisaniu jako jednej z form komunikacji językowej, w: Logopedia. Wybrane aspekty historii, teorii i praktyki, red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray, Gdańsk 2012, s. 329–336.