ang. graphic symbol
grec. gràphein ‘pisać, rysować’
Różne rodzaje znaków związanych z rozwojem pisma, funkcjonujących w systemach piktograficznych, ideograficznych, sylabicznych czy alfabetycznych.
Aleksander Gieysztor dokonuje systematyki pisma od strony ewolucyjnej: pierwszym jej stopniem jest piktografia lub pismo ideograficzne, najpierw oddające całe zdania, a potem poszczególne słowa-pojęcia (tu: logografia), drugi zaś stopień przynosi fonetyzację wyrazów. Obrazki-piktogramy – rysunki przedmiotów – uważa się za znaki graficzne stanowiące poprzednik pisma, wynikające głównie z potrzeb estetycznych i magicznych, mogące przedstawiać określoną treść, lecz zwykle wieloznaczne. Ideogramy są znakami oznaczającymi pojęcia, wywodzącymi się z piktogramów (w niektórych pismach pierwotnych niezależnie od siebie pojawiły się podobne ideogramy, np. płacz lub smutek przedstawiany był w postaci oka, z którego płyną łzy). Do ideogramów zalicza się cyfry, symbole matematyczne. Wraz z rozwojem pisma sylabicznego i alfabetycznego można mówić o fonogramach, czyli znakach graficznych reprezentujących dźwięki. W klasyfikacji formalnej pisma, jeśli rozpatruje się jego funkcje pozajęzykowe, stosuje się terminologię uwzględniającą w większym stopniu postać graficzną pisma, natomiast jeśli rozważa się pismo jako odbicie mowy artykułowanej, uwagę kieruje się na elementy językowe: fonogramy przeciwstawia się wówczas innym rodzajom znaków graficznych. Obecnie, jak wskazuje Gieysztor, odbiór znaków graficznych może mieć swoją specyfikę. W tekstach pisanych współczesnym alfabetem dobry czytelnik dostrzega nie tyle poszczególne litery, co swoiste ideogramy, tzn. znaki związane z wyrazami i pojęciami.
Z punktu widzenia logopedii, pedagogiki, psychologii kluczowe znaczenie ma opanowanie przez dziecko rozmaitych znaków graficznych, będących podstawą nabywania podstawowych umiejętności szkolnych. Tak w normie, jak i w rozmaitych przypadkach zaburzeń komunikacji językowej – słownej i pisemnej – uwagę kieruje się na takie znaki graficzne jak: litery alfabetu (łacińskiego, w przypadku języka polskiego, bądź innego, np. grażdanki w języku rosyjskim), znaki interpunkcyjne, cyfry (arabskie, rzymskie – będące znakami graficznymi liczb), znaki stosowane w matematyce, fizyce, chemii, znaki pisma nutowego. Umiejętność posługiwania się znakami graficznymi ocenia się w różnych aspektach. Przykładowo, w sferze grafomotoryki, mając na względzie formalny aspekt rozmaitych znaków, a jednocześnie drugoplanowo traktując znaczenie znaku (np. pozioma kreska odpowiada w ortografii myślnikowi czy łącznikowi, w matematyce jest znakiem odejmowania, w fizyce graficznym symbolem ujemnego ładunku elektrycznego, zaś przy stopniu szkolnym oznacza zmniejszenie wyrażanej tym stopniem oceny), w szerokim zakresie obserwuje się rozwój pisania i pisma ręcznego, możliwość kreślenia różnego rodzaju znaków graficznych. Niezależnie od rodzaju znaków uczeń może ujawniać analogiczne objawy zaburzeń rozwojowych.
Przykład: zapis różnego rodzaju znaków graficznych; trudności dotyczące liter, także tych nowo poznawanych (z alfabetu greckiego, używanych na lekcjach geometrii: α, β, γ), znaków interpunkcyjnych, cyfr, znaków działań matematycznych (uczeń klasy V)
Wykorzystanie znaków literopodobnych, zawierających elementy podobne formalnie do liter lub ich części składowych (typu: kreski poziome, pionowe, skośne, łuki, kółka), umożliwia ocenę tych umiejętności grafomotorycznych, które są istotne dla pisania, a jednocześnie nie są ściśle związane z nawykami ruchowymi kształtowanymi w procesie nauczania według określonych w programach szkolnych aktualnych wzorców pisma elementarzowego (kształtów liter, sposobu ich kreślenia, łączenia itp.). Dzięki temu można zbadać sprawności grafomotoryczne na materiale niejęzykowym, co ma kluczowe znaczenie w odniesieniu do dzieci z dysleksją rozwojową uwarunkowaną zaburzeniami rozwoju językowego czy też dzieci z zaburzeniami mowy, trudnościami w czytaniu i pisaniu.
Do znaków graficznych zalicza się ponadto inne znaki o ustalonej postaci, funkcji i treści (np. znak drogowy, logo).
Zob. także: GRAFOMOTORYKA, SPRAWNOŚCI GRAFOMOTORYCZNE, ZABURZENIA GRAFOMOTORYKI
Literatura:
A. Domagała, U. Mirecka: Grafomotoryka u dzieci w wieku 7–13 lat, Lublin 2010.
A. Domagała: Symptomatologia zaburzeń grafomotoryki – uwarunkowania sytuacyjne, trudności w ocenie, „Logopedia” 2012, t. 41, s. 153–168.
A. Gieysztor: Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa 2009.
T. Wróbel: Pismo i pisanie w nauczaniu początkowym, Warszawa 1979.
