/AUGMENTATIVA, NAZWY AUGMENTATYWNE/
ang. augmentatives, niem. Augmentativen, fr. augmentatifs, ros. увеличительные
z-grubi-enie (od gruby ‘duży, obszerny’); jako przeciwne do zdrobnienia; na wzór łac. augmentativum (od augmento ‘powiększam’)
Rzeczowniki o znaczeniu strukturalnym wskazującym na większy rozmiar czegoś lub kogoś, np. gmaszysko to ‘duży gmach’, paka ‘duża paczka’, nochal ‘duży nos’. Jako kategoria słowotwórcza przeciwstawia się zdrobnieniom. Od strony formalnej charakteryzuje się wyspecjalizowanymi środkami słowotwórczymi, z których charakterystyczne są przede wszystkim sufiksy -isko/-ysko (np. psisko, ptaszysko) i -sko (np. szafsko, łapsko). Rzadko w funkcji augmentatywnej pojawiają się inne sufiksy, np. -uch (paluch), -al (nochal) czy -or (bucior). Nazwy augmentatywne często powstają w wyniku ucięcia części wyrazu podstawowego, np. micha (od wyrazu miska), szpila (od szpilka), beka (od beczka). Funkcję augmentatywną mają też niektóre prefiksy, np. hiper- (por. hiperinflacja, hiperprodukcja) czy nad- (por. nadwaga, nadciśnienie, nadkomplet).
Zgrubienia mogą mieć wartość ekspresywną. W przeciwieństwie do zdrobnień, które często występują w funkcji nazw ekspresywnych, nacechowanych pozytywnym ładunkiem uczuciowym, zgrubienia bywają negatywnymi określeniami czegoś lub kogoś, np. kocisko to może być zarówno ‘duży kot’, jak i ‘niesympatyczny kot’; ptaszysko – ‘duży ptak’ i ‘straszny ptak’; domisko – ‘wielki dom’ i ‘brzydki, niezgrabny dom’. W niektórych przykładach sufiksy augmentatywne mają wyłącznie funkcję ekspresywną (np. chorób-sko ‘ze złością o chorobie’, bab-sko ‘z niechęcią o babie’). Z kolei przykłady wykorzystujące ucięcie podstawy bywają też (lub wyłącznie) określeniami charakteryzującymi się stylem potocznym, np. ciacho to nie tylko ‘duże ciastko’, ale też ‘potocznie o ciastku’; muza to występujący w środowisku młodzieżowym potoczny odpowiednik wyrazu muzyka.
Zob. także: KATEGORIA SŁOWOTWÓRCZA, SŁOWOTWÓRSTWO, FORMANT SŁOWOTWÓRCZY, AFIKS, ZDROBNIENIA
Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1998.
H. Wróbel: Gramatyka języka polskiego, Kraków 2001.
R. Grzegorczykowa: Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, Warszawa 1982.
E. Łuczyński: Rozgryzając tajniki mowy. Wiedza o języku polskim dla logopedów, Gdańsk 2011.
