/GRUPA AKCENTOWA/
ang. stress group
zestrajać ‘doprowadzić do zgodności, jednolitości’
Podstawowa jednostka rytmiczna mowy. W jej skład wchodzi obligatoryjna sylaba akcentowana (na której spoczywa akcent główny), będąca centrum struktury, oraz pozbawione akcentu sylaby z nią sąsiadujące (o charakterze fakultatywnym). Termin ten został wprowadzony do literatury przez Marię Dłuską.
Zestroje to struktury spójne i nierozdzielne znaczeniowo, wewnątrz których nie występują pauzy ani żadne inne wyraziste rozgraniczenia. Zestroje są jednostkami zorganizowanymi iloczasowo i intonacyjnie. Pełnią rolę elementarnych jednostek prozodycznych wypowiedzi. Na liczbę akcentów głównych zrealizowanych w wypowiedziach wpływa przynależność wyrazów do określonych części mowy, liczba sylab składających się na nie, związki syntaktyczne i semantyczne, jakie tworzą z wyrazami sąsiednimi. Liczba akcentów głównych określa liczbę granic zestrojów.
Zestrój akcentowy może obejmować jeden wyraz lub grupę wyrazów; wyraz samodzielny akcentowo (ortotoniczny) oraz wyrazy akcentowo niesamodzielne – proklityki i enklityki. Tak zbudowany zestrój nosi nazwę zestroju prymarnego i może się składać z:
- jednego wyrazu ortotonicznego (np. encyklopedia, osiemdziesiąt, opisując),
- wyrazu ortotonicznego i proklityki (np. przez las, na czas, nie zajechał),
- wyrazu ortotonicznego i enklityki (np. weź to, ucisz się).
Zestrój akcentowy złożony z kilku wyrazów ortotonicznych nosi nazwę zestroju ściągniętego.
W języku polskim zestroje akcentowe mają tendencję do wyrównywania swych czasów trwania poprzez wydłużanie bądź skracanie poszczególnych elementów, co nosi nazwę izochronizmu zestrojowego. Zestroje akcentowe skupiają się w jednostkach wyższego rzędu – zestrojach intonacyjnych.
Zob. także: AKCENT GŁÓWNY, AKCENT POBOCZNY, ENKLITYKA, WYRAZY ATONICZNE, WYRAZY ORTOTONICZNE, PROKLITYKA, TAKT, ZESTRÓJ AKCENTOWY PRYMARNY, ZESTRÓJ AKCENTOWY ŚCIĄGNIĘTY
Literatura:
M. Dłuska: Prozodia języka polskiego, Warszawa 1976.
M. Steffen-Batogowa: Struktura akcentowa języka polskiego, Warszawa–Poznań 2000.
B. Toczyska: Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia, Gdańsk 2007.
B. Wierzchowska: Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław 1980.
