ang. graphomotor disorders
grec. gràphein ‘pisać, rysować’; łac. motor ‘ten, kto porusza’
Występowanie nienormatywnych zjawisk dotyczących pisania/kreślenia znaków graficznych. Wykrywanie zaburzeń grafomotoryki jest szczególnie ważne na etapie edukacji przedszkolnej i szkolnej, zjawiska te są rozpoznawane w ujęciu objawowym i przyczynowym.
Zaburzenia grafomotoryki, w kontekście opanowywania pisania, rozpatruje się, biorąc pod uwagę przebieg czynności grafomotorycznych oraz wytwory czynności grafomotorycznych. W przebiegu czynności grafomotorycznych niepożądane zjawiska dotyczą: ręki wiodącej (np. posługiwanie się podczas pisania zamiennie prawą oraz lewą ręką), sposobu trzymania narzędzia graficznego: rodzaju chwytu, odległości palców od końcówki piszącej (np. trzymanie narzędzia trzema palcami przy niewłaściwym układzie kciuka, palca wskazującego i środkowego, chwyt całą dłonią, zbyt mała lub zbyt duża odległość palców od końcówki piszącej), układu ręki wiodącej (np. dłoń ze zbyt blisko przywiedzionymi palcami, dłoń bez podparcia, nadmierne wygięcie nadgarstka), ruchu ręki wiodącej (np. ruch ręki często przerywany, zakłócona kolejność i kierunek kreślenia elementów graficznych, słaba koordynacja ruchów dłoni, przedramienia i ramienia, symptomy wzmożonego lub obniżonego napięcia mięśniowego), ręki pomocniczej (np. ręka pomocnicza operuje zeszytem czy kartką nieadekwatnie do czynności ręki wiodącej, ręka pomocnicza wykonuje inne czynności), usytuowania zeszytu czy kartki względem osi ciała oraz krawędzi stolika (np. kartka przesunięta w prawą lub lewą stronę z przekraczaniem osi ciała, zmiany położenia kartki względem krawędzi stolika), postawy siedzącej: usytuowania piszącego na krześle, pozycji tułowia i głowy (np. nadmierne ruchy ciała, opieranie się tułowiem o stolik lub nadmierne oddalenie od stolika), tempa pracy (np. tempo bardzo wolne, częste przerwy, przyspieszanie, zwalnianie).
Dla wytworów czynności grafomotorycznych niepożądane zjawiska dotyczą: linii, śladu narzędzia piszącego (np. ślad zbyt słaby, zbyt mocny, zmienna wyrazistość śladu, linia niepewna, drżąca, nierówności, skrzywienia, linia pogrubiona, retuszowana), liter (np. zagubienie formy liter, zniekształcenia: deformacje kresek, kółek, ostre kąty zamiast łuków, nieprawidłowości w zespoleniu elementów składowych liter, niewłaściwe proporcje), liter w wyrazie (np. zmienna wielkość liter w wyrazie, występowanie liter atroficznych, rozchwianie liter, nieprawidłowe połączenia), zapisu tekstu (np. nadmierne pochylenie pisma, pismo zbyt wąskie lub zbyt szerokie, mikrografia, makrografia), organizacji wersu (np. stłoczenie wyrazów, odstępy o zmiennej wielkości, nieregularne, linia wersu wznosząca się, opadająca lub falista), organizacji strony (nieregularne marginesy, brak odstępu od góry strony).
Trudności obserwowane w sferze grafomotoryki mogą być uwarunkowane wieloczynnikowo (zaniedbania środowiskowe i pedagogiczne, błędy dydaktyczne, deficyty parcjalne, zaburzenia integracji percepcyjno-motorycznej, globalne zaburzenia rozwoju psychoruchowego, uszkodzenia narządów zmysłów oraz ruchu itp.). Konieczna jest wnikliwa ocena zjawisk niepożądanych i wykrywanie ich przyczyn, celem odróżnienia ich od zjawisk rozwojowych. Przy rozpoznawaniu zaburzeń grafomotorycznych nie można ograniczać się do przypadków dysgrafii sytuujących się w obrębie dysleksji rozwojowej – występują one również u osób ze schorzeniami neurologicznymi, uszkodzeniami narządów zmysłów, inteligencją niższą niż przeciętna czy upośledzeniem umysłowym, które to uwarunkowania czynią diagnozę dysleksji nieuprawnioną. Zaburzenia grafomotoryki mogą przez długi czas pozostawać nierozpoznane. Ich objawy bywają sytuacyjnie zmienne, co utrudnia ocenę nasilenia trudności. W przypadku zaburzeń grafomotoryki nierozpoznanych w optymalnym czasie, niejawnych dla otoczenia, dziecko jest pozbawione należytego wsparcia i pomocy specjalistycznej. W takich warunkach zaburzenia grafomotoryki są związane z narastaniem problemów w nauce, występowaniem trudności o charakterze uogólnionym, dotyczących wielu przedmiotów szkolnych.
Zaburzenia grafomotoryki pozostają przedmiotem zainteresowania psychologii, logopedii, pedagogiki – jako zaburzenia rozwojowe, ale też jako zaburzenia nabyte, w różnych przypadkach zaburzeń komunikacji słownej: ustnej i pisemnej, które wiążą się z rozpadem sprawności grafomotorycznych (np. u osób po udarze, urazie mózgu, dotkniętych chorobami neurodegeneracyjnymi).
Zob. także: GRAFOMOTORYKA, PROFIL SPRAWNOŚCI GRAFOMOTORYCZNYCH, SPRAWNOŚCI GRAFOMOTORYCZNE, MIKROGRAFIA, MAKROGRAFIA, PISMO LUSTRZANE
Literatura:
A. Domagała, U. Mirecka: Grafomotoryka u dzieci w wieku 7–13 lat, Lublin 2010.
A. Domagała, U. Mirecka: Trudności grafomotoryczne. Typologia zjawisk, w: Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, red. S. Grabias, M. Kurkowski, Lublin 2012, s. 195–209.
A. Domagała: Symptomatologia zaburzeń grafomotoryki – uwarunkowania sytuacyjne, trudności w ocenie, „Logopedia” 2012, t. 41, s. 153–168.
