UKŁAD LIMBICZNY

/UKŁAD BRZEŻNY, UKŁAD RĄBKOWY/

ang. limbic system

łac. limbus ‘brzeg, krawędź, granica’; fr. limbique ‘obręcz’

Umowne określenie zespołu struktur korowych i podkorowych mózgu, umiejscowionych między korą nową, pniem mózgu i podwzgórzem, związanych z emocjami, popędami, motywacją, emocjonalnym podłożem pamięci, konsolidacją pamięci i pamięcią długotrwałą, a także percepcją węchową.

Termin limbiczny został użyty w 1850 roku przez francuskiego neuroanatoma Paula Broca, który nazwał płatem limbicznym przyśrodkową część kory mózgu, o kształcie obręczy. W 1952 roku Paul D. MacLean wprowadził termin układ limbiczny jako pojęcie anatomiczno-czynnościowe, odnoszące się do wyodrębnionych, wzajemnie powiązanych struktur w obrębie mózgu, które sterują emocjami. Wraz z rozwojem badań neurofizjologicznych zmieniały się poglądy odnośnie do struktur należących do układu limbicznego. W skład układu limbicznego wchodzą zarówno obszary korowe, wywodzące się z najstarszej filogenetycznie części kresomózgowia – kory węchowej, a także struktury podkorowe. Do obszarów korowych obejmujących łukowato ciało modzelowate i szczelinę naczyniówkową należą: zakręt obręczy, hipokamp z sąsiadującą korą śródwęchową zakrętu przyhipokampowego, a także zakręty oczodołowe. W skład struktur podkorowych wchodzą: ciało migdałowate, sklepienie, jądra przegrody przezroczystej, niektóre jądra postawne (część brzuszna gałki bladej i prążkowia, jądra międzykonarowe i jądra uzdeczki), jądra przednie wzgórza i droga wzgórzowo-suteczkowa. Układ limbiczny ma ścisłe, wzajemne powiązania z podwzgórzem, przez co wpływa na aktywność układu autonomicznego i regulację endokrynną. Struktury podkorowe układu limbicznego są odpowiedzialne za instynktowne, niewyuczone objawy emocji, w tym za pobudzenie układu krążenia i oddychania występujące podczas pobudzenia, nagłego wzbudzenia, strachu, uniesień. Obszary korowe sterują świadomymi reakcjami emocjonalnymi, zależnymi od czynników kulturowych i wyuczonych wzorców reagowania. Interakcje układu limbicznego z podwzgórzem i z górną częścią tworu siatkowatego mają istotne znaczenie podczas uczenia się i odtwarzania treści pamięciowych przez pobudzenie uwagi i aktywację układu współczulnego, co umożliwia dostosowanie układu krążenia i oddychania do aktualnie wykonywanych czynności. Nieadekwatne pobudzenie emocjonalne lub niewłaściwy poziom uwagi przyczynia się do zaburzeń nie tylko zapamiętywania, ale także płynnego odtwarzania wyuczonych czynności, np. mowy.

W 2003 roku Joseph LeDoux zasugerował, że z uwagi na znaczne rozproszenie obszarów mózgu związanych z reakcjami emocjonalnymi, określenie układ limbiczny należy uznać za przestarzałe i pogląd ten znajduje coraz więcej zwolenników.

Literatura:

E.T. Rolls: The Brain and Emotion, Oxford 1999.

J. LeDoux: Emotional networks and motor control: a fearful view, „Progress in Brain Research” 2003, Vol. 107, s. 437–446.

J. LeDoux: The Emotional Brain, Fear, and the Amygdala, Cellular and Molecular Neurobiology” 2003, Vol. 23 (4/5), s. 727–738.

N.R. Carlson: Physiology of behavior, Boston 2013.

R.S. McLachlan: A brief review of the anatomy and physiology of the limbic system, Canadian Journal of Neurological Sciences” 2009, Vol. 36, Suppl. 2, s. 84–87.