ang. indirect theraphy (in Alzheimer’s dementia)
Jest prowadzona w kontakcie z osobami z najbliższego otoczenia pacjenta (rodziną, stałymi opiekunami, personelem domu dziennego pobytu itp.). Jej celem jest usprawnianie funkcjonowania osoby chorej poprzez modyfikację zachowań komunikacyjnych osób z jej otoczenia i wypracowanie optymalnych sposobów komunikacji z chorym. Ta forma terapii jest ukierunkowana na pacjenta jako element codziennej opieki nad chorym i wsparcia udzielanego mu przez osoby z najbliższego otoczenia. Zadaniem logopedy jest w tym przypadku: dostarczenie opiekunom informacji o zaburzeniach mowy występujących w otępieniu wraz z oceną aktualnych możliwości komunikacyjnych pacjenta; instruktaż, wskazanie pożądanych sposobów postępowania w kontakcie z podopiecznym; okresowa ocena podjętych działań, weryfikacja wskazanych sposobów działania i ich ewentualna modyfikacja; pomoc doraźna.
W przypadku terapii pośredniej kluczowe znaczenie ma zaangażowanie opiekunów, potrzeba, chęć i możliwość podjęcia przez nich współpracy z terapeutą. Terapia pośrednia, dostosowana do aktualnej kondycji psychofizycznej pacjenta, w odróżnieniu od terapii bezpośredniej, może stać się stałym elementem postępowania względem chorego, także w przypadku głębszych zaburzeń. Jest ważna z punktu widzenia: samego chorego – jego potrzeb indywidualnych; opiekunów chorego – jej założeniem jest bowiem podejmowanie działań przynoszących poprawę funkcjonowania osoby chorej w kontakcie z otoczeniem, ułatwiających sprawowanie opieki nad nią i utrzymanie bliskich relacji interpersonalnych.
W polskiej literaturze przedmiotu można zapoznać się z programem FOCUSED funkcjonującym w USA, będącym przykładem terapii pośredniej. Dostępne są także publikacje z instruktażem dla osób pozostających w codziennym kontakcie z chorymi, np. poradnik Anety Domagały ze wskazaniami ujętymi w formułę W–S–P–I–E–R–A–M. Obejmuje on najważniejsze wskazania dotyczące: nawiązywania rozmowy z chorym i planowania sytuacji komunikacyjnych z jego udziałem („Ważny początek: warunki wstępne”); przekazywania wiedzy o aktualnej sytuacji komunikacyjnej (rozmówcach, miejscu i czasie rozmowy) i wzmacniania u chorego poczucia rzeczywistości („Sytuacja komunikacyjna: ja i ty, tu i teraz”); konstruowania wypowiedzi kierowanych do chorego – ich kształtu językowego („Powiem ci jasno: język”); usprawniania komunikacji z chorym poprzez wykorzystanie środków niejęzykowych („Inne formy komunikowania się: nie tylko język”); postawy opiekuna wobec problemów w komunikacji z chorym i kształtowania relacji opiekun–podopieczny („Empatia: twoje problemy są wynikiem choroby”); pomocy choremu w czasie mówienia i wspólnego pokonywania jego trudności językowych („Radzimy sobie razem: twoje trudności językowe”); stymulowania pożądanych rodzajów aktywności językowej chorego („Aktywność językowa, którą chcę zachować”); reagowania w przypadku uciążliwych zachowań chorego i trudnych sytuacji komunikacyjnych („Muszę w ten sposób: w sytuacjach trudnych”).
Terapia pośrednia jest wskazywana jako forma terapii służąca stabilizowaniu możliwości interakcyjnych pacjenta z otępieniem alzheimerowskim. W kontakcie z osobami z otoczenia pacjenta należy mieć jednakże na uwadze, że w otępieniu alzheimerowskim pojawia się wiele barier komunikacyjnych, związanych z uciążliwymi zachowaniami chorego – opiekunowie nie będą w stanie im sprostać, mimo starań i najlepszych intencji (przykładowo: powtarzanie się, wymuszanie przez chorego, by interlokutor ponownie słuchał tej samej wypowiedzi, kolejny raz współtworzył rozmowę na ten sam temat, tzw. pętle; niekończące się monologi podopiecznego; ataki słowne – agresja werbalna chorego, przekleństwa). Tak ze względu na chorego, jak i z uwagi na kondycję psychiczną opiekuna ważne jest zapobieganie sytuacjom kryzysowym. Oddziaływania terapeutyczne w tej sferze muszą zostać rozważone w kontekście potrzeb indywidualnych, zarówno chorego, jak i jego bliskich.
Zob. także: TERAPIA BEZPOŚREDNIA W OTĘPIENIU ALZHEIMEROWSKIM, ZABURZENIA MOWY W OTĘPIENIU ALZHEIMEROWSKIM, ŻYCZLIWY SPISEK
Literatura:
A. Domagała: Choroba Alzheimera – komunikacja z chorym. Poradnik dla opiekunów, Wrocław 2008.
A. Domagała: Otępienie alzheimerowskie – usprawnianie komunikacji językowej w relacji: opiekun – chory, [w:] Choroby otępienne. Teoria i praktyka, red. J. Leszek, Wrocław 2011, s. 305–320.
A. Domagała: Postępowanie logopedyczne w otępieniu alzheimerowskim. Formy terapii, [w:] Wieloaspektowość diagnozy i terapii logopedycznej, red. K. Kokot, Wrocław 2012, s. 45–65.
A. Domagała: Terapia pośrednia w otępieniu alzheimerowskim – bariery komunikacyjne w kontakcie z chorym, „Forum Logopedyczne” 2013, nr 21, s. 153–159.
A. Domagała, K. Gustaw: Program FOCUSED jako metoda usprawniania komunikacji w otępieniu alzheimerowskim, „Logopedia” 2006, t. 35, s. 91–98.
