/SZYBKOŚĆ MÓWIENIA, TEMPO MOWY/
ang. speed of utterance, tempo of speech; niem. Sprechtempo; fr. tempo; ros. темп речи, движение речи;
wł. tempo z łac. tempus – czas
Szybkość wymawiania elementów mowy: głosek, sylab, wyrazów. Może być mierzona liczbą głosek, sylab, wyrazów wymawianych w jednostce czasu (najczęściej na sekundę) albo ich średnią długością. Najbardziej wiarygodnym miernikiem tempa mówienia jest średnia długość sylaby. Tempo mowy jest jednym z elementów intonacji.
Najczęściej wyróżnia się trzy rodzaje tempa mówienia: lento (wolne, ang. slow tempo, ros. темп речи медленный), moderato (umiarkowane), allegro (szybkie, ang. quick tempo, ros. темп речи быстрый, скороговорка). Zwykle teksty są wypowiadane w tempie moderato. W dłuższych wypowiedziach z reguły przeplatają się różne tempa mówienia. Ich przenikanie się jest charakterystyczną cechą języka mówionego. W ciągu jednej sekundy człowiek wypowiada przeciętnie 10–15 głosek. Wymawianie 21 głosek na sekundę jest bliskie górnej granicy zrozumiałości mowy.
Czas wymawiania głosek i sylab mierzy się w milisekundach (1 milisekunda to tysięczna część sekundy), np. czas trwania spółgłosek zwartych wynosi ok. 40 milisekund, czas trwania przeciętnej sylaby – 200–300 milisekund. W szybkim tempie mówienia średni czas trwania głoski wynosi 60–70 milisekund, w wolnym – 150–200 milisekund.
Tempo mówienia może w istotny sposób wpływać na wymowę. Szybkie tempo zwykle prowadzi do zmniejszenia wyrazistości artykulacji. Jego zwolnienie najczęściej wpływa pozytywnie na poprawność artykulacyjną. Związek między wymową a tempem mówienia nie ma jednak charakteru absolutnego. Przy szybkim tempie mówienia mogą być zachowane cechy mowy starannej, tempo wolne nie zawsze zaś daje gwarancję wymowy zgodnej z normą ortofoniczną.
Absolutne tempo mówienia zależy od indywidualnych predyspozycji osoby mówiącej (np. temperamentu, wieku), jej stanu emocjonalnego, typu kontaktu (stopnia jego oficjalności), stylu wymowy, możliwości percepcyjnych odbiorcy, stopnia trudności tekstu.
Zaburzenie tempa mówienia najczęściej polega na jego patologicznym zwolnieniu (bradylalia) albo patologicznym przyspieszeniu (tachylalia). Wyodrębnia się też urywane tempo mowy (ros. прерывистый темп речи), które charakteryzuje się występowaniem zacinania się w trakcie mówienia, nieuzasadnionych pauz w wyrazach i frazach.
Literatura:
B. Dunaj: Grupy spółgłoskowe współczesnej polszczyzny mówionej (w języku mieszkańców Krakowa), Warszawa 1985.
J.T. Kania: Szkice logopedyczne, Lublin 2001.
E. Szeląg: Nowe tendencje w terapii logopedycznej w świetle badań nad mózgiem, [w:] Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska, Opole 2005, s. 1028–1061.
K. Wóycicki: Tempo mowy, [w:] Prozodia, fonetyka, fonologia, red. J. Bartmiński, M. Nowosad-Bakalarczyk, Lublin 2010, s. 226–227.
Большой энциклопедический словарь. Языкознание, гл. ред. В.Н. Ярцева, Москва 1998.
