ang. direct theraphy (in Alzheimer’s dementia)
Jest prowadzona w relacji logopeda–pacjent, w formie indywidualnej lub grupowej (z udziałem pacjentów o podobnych problemach w zakresie komunikacji, w grupie kilkuosobowej). Ma dwa zasadnicze cele: 1) zachowanie – w możliwie najwyższym stopniu, na danym etapie choroby – sprawności językowej osoby chorej (a szerzej: sprawności umysłowej, w związku z poznawczą funkcją języka); 2) utrzymanie aktywności językowej i komunikacyjnej osoby chorej, stymulowanie zachowań językowych w kontaktach społecznych (w związku z interakcyjną funkcją języka). W przypadku bezpośredniej pracy terapeuty z pacjentem największe znaczenie ma możliwość nawiązania kontaktu z chorym i osiągnięcia gotowości do ćwiczeń, zdolność chorego do współpracy, możliwość zaistnienia pożądanych zachowań (jest to zależne od fazy choroby otępiennej i aktualnego stanu pacjenta; w niektórych przypadkach działania mogą być niecelowe ze względu na występowanie nasilonych zaburzeń poznawczych, zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania).
Terapia bezpośrednia zasadniczo jest możliwa we wczesnej i umiarkowanej fazie choroby Alzheimera. Początkowo najistotniejsze jest wspomaganie funkcjonowania językowego osoby chorej w aspekcie sprawności systemowych (w głównej mierze sprawności leksykalnej), pomoc w przezwyciężaniu trudności językowych i komunikacyjnych (w odniesieniu do wypowiedzi dialogowych i monologowych), wsparcie w sytuacji doświadczania niepowodzeń oraz stymulowanie komunikacji pisemnej, czytania i pisania. W związku z poznawczą funkcją języka aktywizowanie językowe chorego winno zachodzić w powiązaniu z usprawnianiem innych sfer: pamięci, myślenia, orientacji w czasie i przestrzeni. W miarę postępu choroby usprawnianie porozumiewania się powinno odbywać się w warunkach codziennej komunikacji językowej, w sytuacjach połączonych z działaniem, najistotniejszych z punktu widzenia sprawowania opieki nad chorym (spożywanie posiłków, wykonywanie podstawowych czynności samoobsługowych w domu dziennego pobytu). W związku z interakcyjną funkcją języka ważne staje się podtrzymywanie zwyczajowych rozmów, zachowań językowych o funkcji fatycznej, typowych zwrotów i formuł grzecznościowych. Aktywizowanie chorego w typowych sytuacjach komunikacyjnych, w kontaktach z otoczeniem, daje możliwość zachowań językowych realizujących potrzeby emocjonalne pacjenta (rozmowy na tematy wprowadzające chorego w dobry nastrój, budzące miłe wspomnienia – deficyty poznawcze ujawniające się w wypowiedziach mają wówczas znaczenie drugoplanowe). Działania prowadzone w ramach terapii bezpośredniej mogą być dla chorego ważną formą wsparcia, ale oczekiwania logopedy muszą być realistyczne (wraz z zaawansowaniem choroby Alzheimera funkcjonowanie umysłowe człowieka jest coraz bardziej zaburzone i pewnych barier nie sposób przezwyciężyć).
Zakres działań logopedy musi być spójny z innymi rodzajami prowadzonej u pacjenta terapii pozafarmakologicznej. Programy stymulacji poznawczej stosowane w przypadku otępienia alzheimerowskiego pierwszoplanowo usprawniają proces kodowania informacji i wzmacniają zdolność odnajdywania śladu pamięciowego. Do pacjentów w łagodnej fazie otępienia alzheimerowskiego kierowane są: metoda zanikających podpowiedzi, metoda rozszerzonego odnajdywania, metoda bezbłędnego uczenia się, strategie specyficznego kodowania z udzieleniem wskazówki na etapie zapamiętywania i przypominania. Pacjentom w umiarkowanej i zaawansowanej fazie otępienia proponuje się natomiast: rehabilitację orientacji w rzeczywistości, terapię reminiscencyjną, trening czynności dnia codziennego – od wielu już lat stosuje się tradycyjne pomoce zewnętrzne (kalendarze, dzienniki, notesy jako tzw. protezy pamięci), a także wprowadza metody komputerowe.
Zob. także: METODA ZANIKAJĄCYCH PODPOWIEDZI, TERAPIA POŚREDNIA W OTĘPIENIU ALZHEIMEROWSKIM, ZABURZENIA MOWY W OTĘPIENIU ALZHEIMEROWSKIM
Literatura:
A. Domagała: „Teraz i dawniej” – propozycja ćwiczeń logopedycznych dla pacjentów z otępieniem alzheimerowskim, „Logopedia” 2007, t. 36, s. 239–248.
A. Domagała: Postępowanie logopedyczne w otępieniu alzheimerowskim. Formy terapii, [w:] Wieloaspektowość diagnozy i terapii logopedycznej, red. K. Kokot, Wrocław 2012, s. 45–65.
N. Gawron: Metody oddziaływań niefarmakologicznych ukierunkowanych na poprawę funkcjonowania poznawczego, stanu psychicznego i zapobiegających występowaniu zaburzeń zachowania u pacjentów z chorobą Alzheimera, [w:] Wybrane zagadnienia rehabilitacji neuropsychologicznej, red. E. Łojek, A. Bolewska, Warszawa 2008, s. 123–155.
A. Gorzkowska, G. Opala: Rehabilitacja poznawcza wczesnej fazy choroby Alzheimera, „Psychogeriatria Polska” 2004, t. 1 (4), s. 311–320.
