ang. linguistic awareness
łac. lingua ‘język’; st.-germ. war/wer ‘czuwać, pilnować się’
Poczucie społecznych norm językowych umożliwiające wybór środków językowych ze względu na określone cele komunikacyjne oraz formułowanie sądów na temat języka i komunikacji językowej. W szerszym znaczeniu świadomość językowa obejmuje ponadto poczucie językowe (intuicję językową), tj. intuicyjne wyczuwanie istniejących w języku relacji, a także świadomość metajęzykową (świadomość samozwrotności języka), umożliwiającą posługiwanie się metajęzykiem. Świadomość językowa może mieć charakter indywidualny lub społeczny (ponadjednostkowy, wspólnotowy). Różne elementy językowe mogą też być w różnym stopniu uświadamiane: najniższy stopień uświadomienia dotyczy płaszczyzny fonetycznej, najwyższy – elementów znaczeniowych wypowiedzi (płaszczyzny semantycznej). Świadomość językowa ujawnia się m.in. w sytuacjach nieprawidłowej wymowy, błędów językowych, gier słownych, wypowiedzi wieloznacznych i metaforycznych. W rozwoju mowy dziecka świadomość językowa kształtuje się w wyniku zaciekawienia językowego, a jej przejawami są m.in. obawy przed popełnieniem błędu, poprawianie wypowiedzi własnej lub cudzej, umiejętność wyjaśniania znaczeń czy dostrzeganie wartości uczuciowej wyrazów. Rezultatem rozwoju świadomości językowej jest świadomość języka jako arbitralnego, konwencjonalnego kodu oraz świadomość języka jako systemu złożonego z elementów i reguł ich łączenia.
Literatura:
R. Jakobson: Lingwistyczne spojrzenie na problem świadomości i nieświadomego, [w]: tegoż: W poszukiwaniu istoty języka, red. M.R. Mayenowa, t. 1, Warszawa 1989, s. 176–192.
Świadomość językowa – kompetencja – dydaktyka, red. E. Sękowska, Warszawa 1996.
J. Aitchison: Ziarna mowy. Początki i rozwój języka, Warszawa 2002.
G. Krasowicz-Kupis: Rozwój świadomości językowej dziecka. Teoria i praktyka, Lublin 2004.
S. Śniatkowski: Lingwoedukacyjne diagnozowanie metajęzyka lingwistyki, Kielce 2013.
