Spółgłoska, w czasie artykulacji której nie dochodzi do drgania wiązadeł głosowych w krtani – wiązadła pozostają rozsunięte, nie tworząc przeszkody dla przepływającego między nimi swobodnie powietrza, które tym samym nie wprawia ich w ruch. Barwa spółgłoski bezdźwięcznej nie jest generowana w krtani, ale stanowi ją szum, który powstaje w wyniku tarcia powietrza przepływającego przez szczelinę lub zatrzymanego i puszczonego w miejscu zapory. W taki sposób w polszczyźnie artykułowane są: [p], [p’], [t], [t’], [ṭ],[k], [k’], [c], [c’], [č], [č’], [ć], [f], [f’], [s], [s’], [š], [š’], [ś], [x], [x’], [m], [m’], [ņ], [ņ’], [ń], [ŋ], [ŋ’], [ŗ], [ŗ’], [ļ], [ļ’], [u̯]. Spółgłoski właściwe bezdźwięczne w polszczyźnie występują w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazu oraz w pozycji izolowanej, podczas gdy spółgłoski półotwarte bezdźwięczne w pozycji izolowanej w systemie fonetycznym języka polskiego nie występują, w obrębie wyrazu zaś są mocno ograniczone dystrybucyjne i realizowane wyłącznie w określonych pozycjach (obligatoryjnie lub fakultatywnie): w obustronnym sąsiedztwie bezdźwięcznych obstruentów (np. [kŗtań], [kosmka]), w wygłosie po obstruencie (np. [rytm], [v’iatŗ]) oraz w nagłosie przed obstruentem bezdźwięcznym [np. ļśńić], [mša]). Regionalnie pod kątem dźwięczności zróżnicowana jest realizacja wygłosowego obstruentu na granicy międzywyrazowej, gdy nagłos wyrazu następnego stanowi samogłoska lub spółgłoska półotwarta: wygłosowy obstruent na granicy międzywyrazowej jest wymawiany bezdźwięcznie wyłącznie w wymowie warszawskiej, np. [brat ańi], [brat mamy], [xlep ork’išowy], [xlep razovy] (tzw. fonetyka międzywyrazowa ubezdźwięczniająca).
Bezdźwięczność danej spółgłoski stanowi w obrębie spółgłosek właściwych jej cechę dystynktywną (por: kosa : koza, tam : dam itp.). W przypadku spółgłosek półotwartych ich bezdźwięczne realizacje stanowią wyłącznie warianty pozycyjne spółgłosek dźwięcznych.
Literatura:
L. Dukiewicz, I. Sawicka: Fonetyka i fonologia, Kraków 1995.
D. Ostaszewska, J. Tambor: Fonetyka i fonologia języka polskiego, Warszawa 2008.
B. Wierzchowska: Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław 1980.
M. Wiśniewski: Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Toruń 2007.
