/SPÓŁGŁOSKI WARGOWE, SPÓŁGŁOSKI BILABIALNE, SPÓŁGŁOSKI DWUWARGOWE, SPÓŁGŁOSKI LABIODENTALNE, SPÓŁGŁOSKI WARGOWO-ZĘBOWE/
ang. labial consonants
Spółgłoski wymawiane z udziałem jednej lub obu warg (łac. labium ‘warga’). Należą do nich spółgłoski dwuwargowe (bilabialne) i wargowo-zębowe (labiodentalne).
Wymowa spółgłosek dwuwargowych charakteryzuje się tym, że w artykulacji biorą udział obie wargi i ich zbliżenie lub kontakt stanowi główne miejsce artykulacji. W języku polskim występują trzy spółgłoski dwuwargowe: zwarto-wybuchowe [p] i [b] oraz nosowe [m]. W innych językach występują również bilabialne głoski szczelinowe, np. dźwięczne [ß] w hiszpańskim wyrazie nuevo [nweβo] (‘nowy’) oraz dźwięczny bilabialny wibrant [ʙ] występujący w wielu językach polinezyjskich i południowoamerykańskich. Dźwięk [ʙ] jest często używany przez dzieci w celu imitacji odgłosu silnika samochodu podczas zabawy. Dwuwargowa spółgłoska drżąca jest również jednym z wadliwych sposobów realizacji fonemu /r/ w języku polskim.
Wymowa spółgłosek wargowo-zębowych polega na zbliżeniu lub całkowitym kontakcie górnych zębów i dolnej wargi. W języku polskim występują szczelinowe spółgłoski wargowo-zębowe [f] i [v]. W dialekcie Kukuya (Kukwa) języka Teke w zachodnim Kongo i Gabonie obecna jest wargowo-zębowa spółgłoska nosowa [ɱ], podczas artykulacji której dolna warga dotyka górnych zębów. Jest to również jeden z allofonów pojawiający się w wymowie niektórych użytkowników języka polskiego przed spółgłoskami wargowo-zębowymi szczelinowymi, na przykład w wyrazie komfort realizowanym jako [kɔɱfɔrt] i amfora [aɱfɔra]. Innymi głoskami wargowo-zębowymi występującymi w językach świata są spółgłoska półotwarta [ʋ], zwarto-szczelinowe [p̪͡f] i [b̪͡v] oraz mlask [ʘ̪]. W zaburzeniach wymowy obserwuje się dźwięki nieobecne w systemach fonologicznych języków świata, a mianowicie spółgłoski zwarto-wybuchowe o wargowo-zębowym miejscu artykulacji [p̪] i [b̪], a także głoski zwarto-wybuchowe, nosowe i szczelinowe zębowo-wargowe, których miejsce artykulacji powstaje poprzez połączenie lub zbliżenie dolnych zębów i górnej wargi.
M. Duckworth et al.: Extensions to the International Phonetic Alphabet for the transcription of atypical speech, „Clinical Linguistics and Phonetics” 1990, Vol. 4, s. 273–280.
P. Ladefoged, I. Maddieson: The Sounds of the World’s Languages, Oxford 1996.
A. Trochymiuk, R. Święciński: Symbole podstawowej transkrypcji Międzynarodowego Towarzystwa Fonetycznego (IPA) i jej rozszerzenia (ExtIPA), „Audiofonologia” 2004, t. 25, s. 97–114.
B. Wierzchowska: Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław 1980.
