/SPÓŁGŁOSKI JEDNOUDERZENIOWE/
ang. tap or flap consonants
Określane są, z uwagi na brak odpowiedników terminologicznych w języku polskim, zgodnie z angielskim nazewnictwem jako tap i flap. Ze względu na iloczas zaliczane są do dźwięków chwilowych, momentalnych. Brzmieniowo mogą kojarzyć się z głoskami drżącymi, z tym że ich artykulacja polega na wytworzeniu pojedynczego zwarcia, a nie ich serii dających efekt wibracji. Zwarcie tapów jest tak krótkie, że nie dochodzi do wzrostu ciśnienia powietrza za nim, stąd też nie powstaje efekt wybuchu (plozji) i powietrze może swobodnie wypływać z jamy ustnej. Flapy również mają bardzo krótką fazę zwarcia, podczas której aktywny artykulator (język) uderza w artykulator pasywny, a ruchy te są szybkie, lecz obszerne. Wśród symboli podstawowej transkrypcji Międzynarodowego Towarzystwa Fonetycznego (ang. Intenational Phonetic Alphabet – IPA) można odnaleźć dwa odnoszące się do omawianej kategorii spółgłosek uderzeniowych:
-
[ɾ] spółgłoska dziąsłowa (tap). W niektórych językach (europejskich odmianach języka hiszpańskiego, portugalskiego, dialektach w języku kurdyjskim) tworzy kontrast fonemiczny ze spółgłoską drżącą: hiszp. [peɾo] ‘ale’ i [pero] ‘pies’; port. [kaɾu] ‘kochany’ i [kaʀu] ‘samochód’. Spółgłoska ta występuje również w amerykańskiej odmianie języka angielskiego w wymowie interwokalicznego /t/, tak jak w wyrazie city /sɪti/ jako [sɪɾi]. W wielu językach [ɾ] jest jednym z allofonów fonemu /r/ (również w języku polskim w niektórych kontekstach fonetycznych lub w szybkiej wymowie; uderzeniowy dziąsłowy tap jest także jednym z przykładów wadliwych realizacji fonemu /r/ w logopedii).
-
[ɽ] spółgłoska retrofleksyjna (cerebralna), dziąsłowa, zadziąsłowa bądź podniebienno-dziąsłowa (flap). Zamieszczone poniżej schematy przedstawiają kolejne fazy artykulacji takiej głoski o dziąsłowym miejscu artykulacji.
Rys. Fazy artykulacyjne dziąsłowej spółgłoski retrofleksyjnej [ɽ] Źródło: J. Laver: Principles of phonetics, Cambridge 1994, s. 22.
W niektórych językach australijskich, takich jak Maung lub Warlpiri, czy też w językach na terenie Półwyspu Indyjskiego kontrast fonemiczny pomiędzy segmentami rotycznymi tworzy między innymi dźwięczny dziąsłowy retrofleksyjny flap [ɽ]. Dźwięk ten występuje również w językach Meksyku i Środkowej Ameryki oraz w wielu językach afrykańskich (np. języku Gbaya w Sudanie).
Handbook of the International Phonetic Association. A Guide to the Use of the International Phonetic Alphabet, Cambridge 1999.
J. Laver: Principles of phonetics, Cambridge 1994.
P. Łobacz: The Polish rhotic, „Speech and Language Technology” 2000, Vol. 4, s. 85–102.
I. Maddieson: Patterns of sounds, Cambridge 1984.
A. Trochymiuk, R. Święciński: Symbole podstawowej transkrypcji Międzynarodowego Towarzystwa Fonetycznego (IPA) i jej rozszerzenia (ExtIPA), „Audiofonologia” 2004, t. 25, s. 97–114.
