/SLI, SPECYFICZNE ZABURZENIE ROZWOJU JĘZYKOWEGO/
ang. specific language impairment
Zaburzenie rozwoju mowy polegające na swoistych trudnościach w nabywaniu języka ojczystego, które wydają się pierwotne, niespowodowane żadnymi większymi zaburzeniami całościowymi. Dzieci z SLI z reguły charakteryzują się odpowiednią do wieku sprawnością narządów artykulacyjnych. Wykazują przynajmniej przeciętny poziom rozwoju intelektualnego. Przy obecnym stanie nauki nie stwierdza się u nich uszkodzeń słuchu fizjologicznego czy uszkodzeń neurologicznych. Nie doświadczają deprywacji środowiskowej. Zaburzenie to częściej dotyczy płci męskiej, stosunek chłopców do dziewcząt z tym zaburzeniem szacuje się na 2,8 : 1.
Dzieci z SLI wykazują trudności we wszystkich sferach języka. Zaburzenia ujawniają się zarówno w zakresie fonologii, morfologii, składni, jak i zasobu słownictwa. Fonologia dzieci z SLI pod wieloma względami przypomina fonologię dzieci młodszych, rozwijających się prawidłowo. Podczas gdy większość dzieci 6-letnich o prawidłowym poziomie rozwoju mowy poprawnie realizuje głoski zarówno w izolacji, jak i w mowie spontanicznej, dzieci z SLI jeszcze w wieku 6, 7 lat wykazują rozmaite odstępstwa w tym zakresie. Tym, co bywa charakterystyczne dla dzieci ze specyficznym zaburzeniem językowym, są różne osobliwości w zakresie fonetyki, nieobserwowane w przypadku rozwoju typowego. Szczególnie podkreśla się tu brak spójności czy też tzw. płynność (niekonsekwencję) błędów fonologicznych.
Pomimo że w spontanicznej mowie dzieci z SLI występują główne kategorie składniowe, to jednak w literaturze podkreśla się, że w zestawieniu z grupą kontrolną, dobraną na podstawie średniej długości wypowiedzi MLU (ang. mean length of utterance), wypowiedzenia dzieci z SLI w wieku 5 lat zawierają mniejszą liczbę zdań składowych.
Tym, co szczególnie odróżnia dzieci z SLI od młodszych o tej samej MLU, są wyjątkowo duże problemy z morfologią. Dla języka angielskiego szczególnym znakiem charakterystycznym są tu trudności z prawidłową odmianą form czasownikowych. Dane z różnych badań wskazują, że problemy z morfologią czasownika mogą stanowić podstawę diagnozy SLI (oczywiście u dzieci, które mają już wystarczający zasób słownictwa czynnego). Deficyty te utrzymują się często w wieku szkolnym, a nawet później. Również dane dotyczące dzieci ze specyficznym zaburzeniem językowym dla innych języków, na przykład włoskiego, hiszpańskiego czy hebrajskiego, wskazują na to, że trudności z odmianą czasowników są znakiem charakterystycznym dla tego zaburzenia.
Szczególne trudności leksykalne polegają przede wszystkim na problemach z wydobywaniem prawidłowo brzmiących słów z osobistego słownika umysłowego. Powodem tych trudności mogą być albo niewystarczająco utrwalone reprezentacje wyrazów, albo trudności w dostępie do własnej sieci leksykalnej. Nieutrwalone reprezentacje słów mogą powodować zjawisko wspomnianej wyżej niekonsekwencji błędów fonologicznych, kiedy dziecko wymawia jakąś głoskę raz poprawnie, innym razem błędnie, przy czym trudno znaleźć tu jakąkolwiek prawidłowość.
Badacze SLI wyraźnie podkreślają, że dzieci przedszkolne ze specyficznym zaburzeniem językowym gorzej niż ich rówieśnicy z grupy kontrolnej łączą słowa z desygnatami, a dzieci szkolne z SLI gorzej od rówieśników przypominają sobie listę znanych słów oraz mają spore trudności z wydobywaniem ich z pamięci.
Jak dotąd nie udało się jednoznacznie ustalić etiologii SLI. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że prawdopodobnie istnieje kilka przyczyn tego zaburzenia. Być może, aby wystąpiło SLI, oprócz uwarunkowań genetycznych muszą zaistnieć także inne czynniki, na przykład środowiskowe. Możliwe także, iż pewną rolę w powstawaniu tego zaburzenia odgrywają nieprawidłowości związane z funkcjonowaniem niektórych kompetencji poznawczych. Szczególnie podkreśla się trudności związane z funkcjonowaniem pamięci operacyjnej, procesami planowania, a czasami z zaburzeniami procesów uwagi.
Z całą pewnością nie można stwierdzić, że mowa dzieci ze specyficznym zaburzeniem językowym charakteryzuje się jedynie opóźnieniem w stosunku do ich prawidłowo rozwijających się rówieśników. Niekonsekwencja w pojawianiu się błędnych realizacji czy trudności z wystarczająco szybkim dostępem do własnych zasobów leksykalnych nie są typową drogą ujawniania się akwizycji języka.
Dane o współwystępowaniu dysleksji w wieku szkolnym i wcześniejszych zaburzeń rozwoju mowy, podawane głównie przez specjalistów zajmujących się diagnozą i terapią specyficznych trudności w pisaniu i czytaniu, sugerują, że – mimo pozornego sukcesu terapeutycznego i wyrównania deficytów w zakresie nadawania mowy – część dzieci z SLI może długo przejawiać różne problemy językowe, nawet problem rozumienia dłuższych lub bardziej skomplikowanych konstrukcyjnie tekstów.
Zob. także: OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY
Literatura:
E. Czaplewska: Rozumienie pragmatycznych aspektów wypowiedzi przez dzieci ze specyficznym zaburzeniem językowym (SLI), Gdańsk 2012.
G. Krasowicz-Kupis: SLI i inne zaburzenia językowe, Gdańsk 2012.
L.B. Leonard: SLI – specyficzne zaburzenie rozwoju językowego, Gdańsk 2006.
