SŁUCH FONOLOGICZNY

Zdolność odbioru (wyodrębniania oraz identyfikowania) elementów fonologicznie relewantnych w płaszczyźnie segmentalnej oraz suprasegmentalnej wypowiedzi, na podstawie ich cech dystynktywnych i delimitacyjnych. Na słuch fonologiczny składają się dwa różne rodzaje zdolności słuchowych, ale pełniące tę samą rolę, służące kształtowaniu systemu fonologicznego w umyśle, a następnie jego funkcjonowaniu w procesie komunikacji językowej: słuch fonemowy – odnoszący się do podsystemu fonologicznego języka w jego wymiarze segmentalnym, oraz fonologiczny słuch prozodyczny – odnoszący się do konwencjonalnych cech struktury jednostek suprasegmentalnych właściwych danemu językowi, a przez to należących do kodu językowego (cech relewantnych takich zjawisk prozodycznych jak: akcent wyrazowy i zdaniowy, rytm, intonacja, iloczas oraz ton, a także występujących w obrębie jednostek prozodycznych, takich jak mora, sylaba, stopa, wyraz fonologiczny, fraza fonologiczna i wypowiedź), tzw. prozodii lingwistycznej (stanowiącej wykładnik różnic semantycznych między wypowiedzeniami, np. typów wypowiedzeń: oznajmujących, pytających, rozkazujących, ich struktury tematyczno-rematycznej, rozczłonkowania wypowiedzi).

Słuch fonologiczny, ujmowany jako sprawność (zdolność) biologiczno-umysłowa, mieszcząca się w obrębie sprawności systemowej (a dokładniej tego jej aspektu, który jest związany z odbiorem wypowiedzi), służy kształtowaniu w umyśle (a więc na płaszczyźnie kompetencji) systemu fonologicznego języka; umożliwia odbiór mowy, a także rozwój różnego typu sprawności systemowych.

Słuch fonologiczny, traktowany jako składnik kompetencji fonologicznej (rozumianej jako wiedza i zdolność jej użycia oraz zjawiska o charakterze epijęzykowym i metajęzykowym), odnosi się do zdolności służących kształtowaniu systemu fonologicznego w umyśle, w wymiarze segmentalnym i suprasegmentalnym (inwentarza fonemów, konwencjonalnych jednostek i struktur prozodycznych oraz reguł fonologicznych), rozwijaniu sprawności fonologicznych oraz czynności o charakterze metafonologicznym.

Słuch fonologiczny stanowi część słuchu mownego, bywa niekiedy utożsamiany ze słuchem fonemowym.

Literatura:

A. Domagała, U. Mirecka: Słuch mowny. Klasyfikacja zjawisk, [w:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, red. S. Grabias, M. Kurkowski, Lublin 2012, s. 129–164.

J.T. Kania: Szkice logopedyczne, Warszawa 1982.

U. Mirecka: Ocena słuchu fonologicznego u dzieci z dyzartrią w zespole mpd. Badania eksperymentalne, „Logopedia” 2012, t. 41, s. 183–196.

B. Rocławski: Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka, Gdańsk 1993.