ang. understanding /comprehension/
pie. ndhero ‘niżej’, sta ‘stać’; łac. praeda ‘łup, zdobycz’
Podstawowe pojęcie hermeneutyki, którego znaczenie zmieniało się wraz z rozwojem tej dyscypliny filozoficznej. Problematyka hermeneutyczna związana była początkowo z interpretacją tekstów starożytnych, m.in. biblijnych. Rozumienie jako ogólny problem interpretacji, nadrzędny wobec szczegółowych reguł egzegezy zostało po raz pierwszy dostrzeżone przez Davida Schleiermachera. Wilhelm Dilthey posłużył się metodologiczną i epistemologiczną kategorią rozumienia, aby odróżnić sposób poznania humanistycznego (historycznego i kulturowego) od metod zdobywania wiedzy właściwych naukom przyrodniczym. Z kolei Martin Heidegger nadaje rozumieniu charakter ontologiczny (rozumienie bycia, tj. rozumienie siebie i innych bytów). Podobne stanowiska w kwestii rozumienia zajmują współcześni przedstawiciele hermeneutyki ontologicznej: Hans Georg Gadamer i Paul Ricoeur, dla których rozumienie dawnych tekstów kultury daje szansę samorozumienia, odpowiedzi na problemy egzystencjalne współczesnych interpretatorów i w konsekwencji poszerzenia świadomości człowieka współczesnego, które umożliwi reorientację kultury symbolicznej i przezwyciężenie kryzysu kultury europejskiej z jej podstawowymi wartościami. W ujęciu Gadamera podstawą doświadczenia hermeneutycznego, podstawą wszelkiej interpretacji jest język będący jedynym źródłem wiedzy o świecie i o człowieku. Gadamer kwestionuje instrumentalistyczne pojmowanie języka, uznając język za proces doświadczania przez człowieka rzeczywistości – rozumienia siebie i rozumienia świata. Z kolei hermeneutyka Ricoeura koncentruje się wokół rozumienia tekstu opartego na jego analizie strukturalnej pośredniczącej (jako proces wyjaśniania) między rozumieniem naiwnym a rozumieniem krytycznym (naukowym). Rozumienie krytyczne jest dopełnieniem procesu interpretacji, który zmierza do przyswojenia tekstu przez odbiorcę, stając się dla niego narzędziem samopoznania. Podobnie jak u Gadamera zarówno rozumienie, jak i utrwalanie oraz przekazywanie doświadczenia dokonuje się w języku.
W ujęciach językoznawczych i psycholingwistycznych pojęcie rozumienia wiąże się z odbiorcą komunikatu i dotyczy mechanizmów pozwalających odczytać zamierzoną przez nadawcę informację. Uzupełnienie problematyki semantycznej (znaczenia wypowiedzi językowych) o zagadnienia związane z rozumieniem mowy jest konsekwencją rozwoju badań pragmalingwistycznych, tj. badań nad użyciem języka, nad językiem w działaniu.
Literatura:
K. Michalski: Heidegger i filozofia współczesna, Warszawa 1978.
P. Ricoeur: Język, tekst, interpretacja, Warszawa 1989.
K. Rosner: Hermeneutyka jako krytyka kultury. Heidegger, Gadamer, Ricoeur, Warszawa 1991.
H.G. Gadamer: Język i rozumienie, Warszawa 2003.
R. Grzegorczykowa: Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 2001.
