PALATALIZACJA

/ZMIĘKCZENIE/

fr. palatalisation

Palatalizacja to inaczej zmiękczenie głoski, czyli tworzenie głoski z dodatkową artykulacją podniebienną, która polega na wzniesieniu środkowej części języka do podniebienia twardego, czego efektem jest uzyskanie wrażenia pewnej miękkości głoski.

W ujęciu D. Ostaszewską i J. Tambor (1997) miękkość/twardość głosek jest pochodną wobec miejsca artykulacji, gdyż „każda spółgłoska środkowojęzykowa jest miękka i odwrotnie – każda spółgłoska o innym miejscu artykulacji jest twarda lub co najwyżej zmiękczona (czyli ma dodatkowe poboczne miejsce artykulacji)” (Ostaszewska, Tambor 1997, s. 27-28). Spółgłoski środkowojęzykowe należy odróżniać od głosek, które mają dodatkowy ruch artykulacyjny, czyli poboczne, drugie miejsca artykulacji. Dla głosek środkowojęzykowych (miękkich właściwych) podniesienie języka ku podniebieniu jest jedynym i podstawowym miejscem artykulacji. W ujęciu B. Rocławskiego środkowojęzykowość występująca przy artykulacji głosek [ś, ź, ć, dź, ń, j] określana jest jako itowość (Rocławski 2001, s. 230-287).

W literaturze spotyka się termin palatalność i palatalizacja. Relację pomiędzy tymi terminami można ukazać w sposób następujący: palatalność to cecha spółgłosek środkowojęzykowych, przy wymowie których wzniesiony jest środek języka w kierunku podniebienia twardego. Dla tych głosek środkowojęzykowość jest głównym miejscem artykulacji, a spółgłoski te określane są jako miękkie, palatalne. Z kolei termin palatalizować definiowany jest jako zmiękczać, co oznacza – biorąc pod uwagę ujęcie D. Ostaszewskiej i J. Tambor - że spółgłoska uzyskuje dodatkowe, poboczne miejsce artykulacji.

Literatura:


D. Ostaszewska, J. Tambor, Podstawowe wiadomości z fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 1997; Encyklopedia języka polskiego. Red. S. Urbańczyk. Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Wrocław 1992; B. Rocławski, Podstawy wiedzy o języku polskim dla glottodydaktyków, pedagogów, psychologów i logopedów. GLOTTISPOL. Gdańsk 2001; B. Ostapiuk, Zaburzenia dźwiękowej realizacji fonemów języka polskiego – propozycja terminów i klasyfikacji. „Audiofonologia” 1997. T. 10, s. 117-136.