/TOROWANIE SEMANTYCZNE/
ang. semantic priming
grec. sema ‘znak’; łac. primus ‘pierwszy’
Jeden z rodzajów torowania, tj. wpływu poprzedzającego kontekstu na szybkość rozpoznawania ujrzanego lub usłyszanego słowa. Badania psycholingwistyczne dowodzą, że np. uprzednie spostrzeżenie słowa lekarz pozwala osobie badanej znacznie szybciej rozpoznawać słowa typu pielęgniarka czy pacjent. Dzieje się tak, ponieważ słowo z poprzedzającego kontekstu aktywuje w umyśle pewien zbiór słów kojarzonych z danym słowem. Taki automatycznie zachodzący proces określa się mianem aktywacji rozszerzającej się. Pomiary czasu reakcji dotyczące rozpoznawania słów mają na celu ustalenie siły powiązań między określonymi jednostkami w leksykonie umysłowym. W przypadku poprzedzania semantycznego bierze się pod uwagę relacje znaczeniowe. Odnotowane rezultaty badań wskazują na silne powiązania między leksemami: 1) należącymi do tego samego pola semantycznego, np. krzesło – stół; 2) będącymi antonimami, np. gorący – zimny; 3) których cechy pozostają w zależności funkcjonalnej, np. szczotka – podłoga oraz 4) tworzącymi pary hiperonim – hiponim, np. ptak – wróbel.
W logogenowym modelu dostępu leksykalnego torowanie semantyczne polega na szybkim i czasowym obniżeniu progu pobudzenia logogenów powiązanych z uprzednio pobudzonym logogenem. Logogen pośredniczy między bodźcem percepcyjnym a jednostkami słownika umysłowego. Logogeny powiązane semantycznie otrzymują dodatkowe pobudzenie i w konsekwencji wymagają mniej informacji z bodźca percepcyjnego, aby osiągnąć próg pobudzenia umożliwiający dostęp do słów podlegających torowaniu.
W modelach koneksjonistycznych zjawisko torowania semantycznego tłumaczy się wielokierunkowym pobudzeniem węzłów i połączeń między węzłami sąsiadujących z uprzednio pobudzonym węzłem lub jego połączeniem. Węzły i połączenia między nimi to elementy sieci neuronalnych. Węzły kryją w sobie różnorodne cechy słów, m.in. ortograficzne, fonologiczne czy semantyczne. Pobudzenie węzłów i połączeń między nimi aktywizuje cechy przypominające poszukiwane słowo pod względem wzrokowym, fonologicznym czy znaczeniowym, co prowadzi do silniejszego pobudzenia wybranych słów.
Model kohorty również zakłada równoczesne pobudzenie wielu słów w leksykonie umysłowym, a zjawisko torowania semantycznego polega na zawężeniu pierwotnego zestawu słów (tzw. kohorty wstępnej) w wyniku napływu kolejnych informacji wejściowych i w rezultacie do szybszego rozpoznania poszukiwanego słowa.
Psycholingwistyczne badania nad torowaniem semantycznym pozwalają nie tylko ustalić relacje znaczeniowe między jednostkami leksykonu umysłowego, dają również wyobrażenie o organizacji całego systemu pojęć (reprezentacji semantycznych) w umyśle użytkownika języka.
Literatura:
J. Field: Psycholinguistics. The Key Concepts, Oxon 2004.
Psycholingwistyka, red. J.B. Gleason, N.B. Ratner, Gdańsk 2005.
