PĘCZEK ŁUKOWATY

/PĘCZEK GESCHWINDA/

ang. arcuate fascicle, AF

łac. fasciculus arcuatus

Wiązka włókien kojarzeniowych, łącząca boczną część płata skroniowego z dolną częścią kory czołowej, przebiegająca w sąsiedztwie ciała migdałowatego, przedmurza i wyspy. Jest jedną z czterech składowych pęczka podłużnego górnego (SLF, ang. superior longitudinal fascicle), przebiegających głównie w jego dolnej części. W odróżnieniu od większości naczelnych u człowieka elementy strukturalne SLF – SLF I, SLF II, SLF III – i pęczek łukowaty (AF) są wzajemnie splecione i przez to trudne do wyodrębnienia strukturalnego, jakkolwiek pod względem czynnościowym wykazują znaczącą odrębność.

Pęczek łukowaty odgrywa znaczącą rolę w ośrodkowej kontroli mowy, przesyłając zwrotnie informacje między ruchowym ośrodkiem mowy (pole Broca, w zakręcie czołowym dolnym; 44 i 45 pole Brodmanna) i ośrodkiem czuciowym (pole Wernickego, w dominującej półkuli mózgu – najczęściej w lewym zakręcie skroniowym górnym; 22 pole Brodmanna). Badania elektrofizjologiczne ujawniły, że projekcje z pola Broki i okolic przyległych docierają nie tylko do pola Wernickego, ale także do kory zakrętu skroniowego środkowego i dolnego. Z kolei projekcje z pola Wernickego zaopatrują nie tylko pole Broki, ale i rozległe obszary kory przedmotorycznej i kory okołooczodołowej. Badania Marco Cataniego i jego współpracowników ujawniły, że ośrodek ruchowy mowy (Broca) jest skomunikowany z ośrodkiem Wernickego przez co najmniej dwie drogi o odrębnych właściwościach czynnościowych. Zasadniczą funkcją szybkoprzewodzących włókien pęczka łukowatego jest scalanie percepcyjnych i ekspresyjnych elementów mowy, przy czym ich udział we właściwym rozpoznawaniu dźwięków mowy wydaje się przeważać nad ich interpretacją kontekstową lub symboliczną. Całościowe rozumienie mowy ulega upośledzeniu przy uszkodzeniu dróg pośrednich łączących oba korowe ośrodki mowy. Pęczek łukowaty odgrywa zasadniczą rolę w pamięci krótkotrwałej mowy słyszanej, w szczególności w recepcji nowych słów lub mowy aktualnie odbieranej. Najbardziej typowym następstwem uszkodzenia pęczka łukowatego jest afazja przewodzeniowa (afazja przewodzenia). Jej typowymi objawami są: brak zdolności lub znaczne upośledzenie powtarzania właśnie słyszanych słów przy pełnym rozumieniu mowy oraz upośledzenie kontroli nad mową czynną, polegające na niemożności korygowania błędów, pomimo świadomości ich popełniania. U większości ludzi pęczek łukowaty półkuli lewej jest większy niż prawej, co jest zbieżne z dominującą rolą lewej półkuli mózgu w przetwarzaniu mowy.

Literatura:

N.R. Carlson: Physiology of behavior, Boston 2013.

B. Bernal, N. Altman: The connectivity of the superior longitudinal fasciculus: a tractography DTI study, „Magnetic Resonance Imaging” 2010, Vol. 28, s. 217–225.

A.S. Dick, P. Tremblay: Beyond the arcuate fasciculus: consensus and controversy in the connectional anatomy of language, Brain” 2012, Vol. 135 (12), s. 3529–3550.

M. Catani, M. Mesulam: The arcuate fasciculus and the disconnection theme in language and aphasia: History and current state, Cortex” 2008, Vol. 44 (8), s. 953–961.

N. Makris et al.: Segmentation of subcomponents within the superior longitudinal fascicle in humans: a quantitative, in vivo, DT-MRI study, Cerebral Cortex” 2005, Vol. 6 (15), s. 854–869.