ang. pause
grec. pausis ‘zatrzymanie się, zaprzestanie’
Zróżnicowana pod względem formalnym i funkcjonalnym rzeczywista lub potencjalna przerwa w wypowiedzi słownej. Składnik prozodycznego, semantycznego i stylistycznego ukształtowania tekstu mówionego. Aspekt formalny pozwala wyróżnić pauzy długie (czas trwania powyżej jednej sekundy) i krótkie. Względna ocena czasu trwania pauz w odniesieniu do ogólnego tempa mówienia umożliwia ponadto wyróżnienie pauz średnich. Oprócz czasu trwania (długości) pauz bierze się pod uwagę również ich postać dźwiękową. Jako podstawowy przyjąć można w tym przypadku podział na pauzy właściwe (pauzy milczenia, niewypełnione) oraz pauzy wypełnione. Dźwiękowe wypełnienie pauz może mieć postać nieartykułowanych dźwięków paralingwistycznych (np. westchnienie, śmiech), nieleksykalnych ciągów fonicznych, typu eee, yyy, hmmm, lub leksemów i grup leksemów stanowiących powtórzenia bądź będących zwrotami o funkcji fatycznej w stosunku do odbiorcy (np. wiesz, prawda). Niejednorodne pod względem brzmieniowym są pauzy częściowo wypełnione (połączenie pauzy właściwej z wypełnioną). Analiza formy dźwiękowej i sposobu posługiwania się przez nadawcę określonego typu pauzami jako elementami służącymi indywidualizacji wypowiedzi ma znaczenie dla charakterystyki stylu wypowiadania się. Ocena pauz pod względem funkcjonalnym pozwala z kolei wyróżnić pauzy gramatyczne (inaczej: interpunkcyjne, segmentacyjne) i niegramatyczne. Pauzy gramatyczne, które dzielą wypowiedź na syntagmy i są sygnałami logiczno-składniowej segmentacji tekstu, mogą występować w dwóch wariantach realizacyjnych: przerw w ciągu brzmieniowym (pauzy rzeczywiste) lub sygnalizowanych jedynie zmianą tonu granic stałych konstrukcji syntaktycznych (pauzy nierzeczywiste, potencjalne). Pauzy niegramatyczne mogą mieć charakter zamierzony (stosowane są świadomie) lub niezamierzony (przerwania). Do pauz zamierzonych, nazywanych też psychologicznymi lub interpretacyjnymi, zalicza się pauzy intelektualne i pauzy impresywne. Pauzy psychologiczne są umotywowane semantycznie, służą wydzielaniu w wypowiedzi ważniejszych słów czy zwrotów i podnoszą ekspresywność wypowiedzi, przez co w istotny sposób wpływają na odbiór tekstu mówionego. Wśród pauz niezamierzonych wyróżnić można pauzy ekspresywne, świadczące o emocjonalnym charakterze wypowiedzi, i pauzy redakcyjne, będące sygnałami aktualnego tworzenia tekstu. Do pauz redakcyjnych należą pauzy namysłu (ang. hesitation phenomena), sygnalizujące niezdecydowanie w procesie wyboru określonych konstrukcji gramatyczno-leksykalnych, oraz pauzy korekty, które są istotną cechą spontaniczności wypowiedzi.
W tekstach pisanych pauzom gramatycznym (z funkcją segmentacyjną) odpowiada interpunkcja. Wszystkie pozostałe pauzy (niegramatyczne) pełnią funkcje stylistycznego ukształtowania wypowiedzi ustnej.
Literatura:
L. Ceplitis: Analiz reczewoj intonacji, Ryga 1974.
K. Rudek-Data: Pauza a przerwanie w wypowiedzi mówionej, „Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze” 1981, z. 70, s. 103–109.
U. Kriger: Wyznaczniki składniowej segmentacji tekstu miejskiego języka mówionego mieszkańców miast Górnego Śląska i Zagłębia, Katowice 1983.
A. Jaworski: The Power of Silence. Social and Pragmatic Perspectives, Newbury Park 1993.
S. Śniatkowski: Milczenie i pauza w gramatyce nadawcy i odbiorcy. Ujęcie lingwoedukacyjne, Kraków 2002.
