ang. vascular dementia – VaD
Zróżnicowana grupa zaburzeń, tak ze względu na patogenezę, jak obraz kliniczny. Może być uwarunkowana różnorodnymi zmianami naczyniopochodnymi w mózgu: niedokrwiennymi i pokrwotocznymi w następstwie choroby dużych naczyń, choroby małych naczyń, krwotoku śródmózgowego, zapalenia naczyń mózgu itp. – rozpoznanie otępienia naczyniopochodnego oznacza stwierdzenie naczyniopochodnego uszkodzenia mózgu jako przyczyny występującego u chorego otępienia; przyżyciowo jest to rozpoznanie prawdopodobne, a diagnoza pewna stawiana jest na podstawie badania histopatologicznego (Andrzej Szczudlik, Rafał Motyl). Najczęściej występujące postaci otępienia naczyniopochodnego to otępienie wielozawałowe i otępienie podkorowe w przebiegu choroby małych naczyń. W przypadku otępienia naczyniopochodnego często wskazuje się na typowy obraz kliniczny z jednostronnymi objawami sensomotorycznymi, upośledzeniem funkcji wykonawczych (formułowaniem celów, inicjowaniem, planowaniem i organizacją działań), gwałtownym początkiem choroby, schodkowym narastaniem i fluktuacją objawów. Zaznacza się jednak, że cechuje on otępienie wielozawałowe – nie odnosi się do wszystkich postaci otępienia (Iwona Kłoszewska).
Otępienie wielozawałowe jest spowodowane licznymi zawałami mózgu o lokalizacji korowej i podkorowej. Początek zachorowania zwykle jest następstwem udaru, a kolejne udary bądź przejściowe ataki niedokrwienne skutkują gwałtownym pogłębianiem się objawów. Z uwagi na lokalizację zawałów obraz kliniczny może być podobny do obrazu otępienia czołowo-skroniowego bądź otępienia alzheimerowskiego. Najczęstszy jest zespół czołowy z dominującymi zaburzeniami zachowania, zmianami charakterologicznymi, utratą krytycyzmu, zaburzeniami afektywnymi, drażliwością, labilnością i lepkością afektu, rzadziej depresją i apatią. Zaburzeniom tym towarzyszą: afazja ruchowa, apraksja, spowolnienie myślenia, zaburzenia uwagi oraz objawy neurologiczne odpowiednio do lokalizacji uszkodzenia (Tomasz Sobów).
Otępienie podkorowe w przebiegu choroby małych naczyń charakteryzuje się wolno postępującym przebiegiem. Pojawia się zespół zaburzeń funkcji wykonawczych i orientacji wzrokowo-przestrzennej, co wiąże się z utratą zdolności planowania, inicjowania celowego działania, myślenia abstrakcyjnego. Mniej nasilone są natomiast deficyty pamięciowe (dotyczą one powtarzania i rozpoznawania), a zaburzenia zachowania mają głównie obraz depresji, zaburzeń osobowości i labilności emocjonalnej (Andrzej Szczudlik, Rafał Motyl, Tadeusz Parnowski).
Rzadziej występującymi postaciami otępienia naczyniopochodnego są: otępienie związane z zawałem strategicznym, tj. z jednym udarem, lecz zlokalizowanym w obszarze szczególnie istotnym dla funkcjonowania poznawczego (to druga, obok otępienia wielozawałowego, postać otępienia naczyniopochodnego związana z chorobą dużych naczyń); otępienie w następstwie przewlekłego stanu niedokrwienia lub czasowego ograniczenia przepływu krwi (np. nagłego zatrzymania krążenia); otępienie spowodowane krwotokami (śródmózgowymi, podpajęczynówkowymi, podtwardówkowymi). Przypadki dziedzicznego otępienia naczyniopochodnego należą do rzadkości (np. uwarunkowana rozpoznaną już mutacją genetyczną arteriopatia podkorowa CADASIL – ang. Cerebral Autosomal Dominant Arteriopathy With Subcortical Infarcts and Leukoencephatopathy).
Z uwagi na różnorodność postaci otępienia naczyniopochodnego podkreśla się, że przebieg choroby może mieć charakter bardzo indywidualny. Występowanie otępienia naczyniopochodnego jest związane z wiekiem (nieco wcześniejszym niż w przypadku otępienia alzheimerowskiego), częściej dotyczy mężczyzn. W odróżnieniu od innych rodzajów otępienia (z ich początkowo skrytym, powolnym przebiegiem) otępienie naczyniopochodne może pojawić się w sposób nagły i narastać skokowo. Ma krótszy czas trwania niż otępienie alzheimerowskie, zwykle wynosi on około 5 lat.
Spośród najpowszechniejszych typów otępienia otępienie naczyniopochodne, ze względu na swoje uwarunkowania, jest wskazywane jako to, któremu można zapobiegać (zgodnie z zasadami profilaktyki chorób naczyniowych mózgu).
Literatura:
I. Kłoszewska: Choroba Alzheimera i otępienie naczyniopochodne – jak rozległe jest pogranicze?, [w:] Choroby otępienne. Teoria i praktyka, red. J. Leszek, Wrocław 2011, s. 343–352.
T. Sobów: Praktyczna psychogeriatria: rozpoznawanie i postępowanie w zaburzeniach psychicznych u chorych w wieku podeszłym, Wrocław 2010.
A. Szczudlik, R. Motyl: Otępienie naczyniopochodne, [w:] Otępienie, red. A. Szczudlik, P.P. Liberski, M. Barcikowska, Kraków 2004, s. 245–262.
A. Szczudlik, R. Motyl, T. Parnowski: Otępienie naczyniopochodne, [w:] Diagnostyka i leczenie otępień, Warszawa 2012, s. 136–148.
