ang. delays and disorders of an aural perception
Prawidłowy rozwój dziecka jest uzależniony m.in. od niezaburzonej percepcji słuchowej. Wszelkie opóźnienia lub zaburzenia w spostrzeganiu słuchowym ujawniają się najczęściej w rozwoju mowy dziecka. Badając kształtowanie spostrzeżeń słuchowych, należy brać pod uwagę różne rodzaje percepcji słuchowej: słuch przedmiotowy (fizyczny), słuch muzyczny, słuch mowny. W każdym procesie percepcji dźwięków można wyróżnić występowanie podstawowych funkcji słuchowych:
-
recepcji dźwięków (dostrzeganie obecności lub braku bodźca),
-
rozróżniania i różnicowania (słuch mowny: słuch fonemowy, fonetyczny, prozodyczny, analiza i synteza głoskowa i sylabowa),
-
pamięci słuchowej wypowiedzi (wzorce słuchowe wyrazów, sylab i głosek oraz struktur prozodycznych),
-
semantyzacji dźwięków mowy,
-
kontroli słuchowej wypowiedzi.
Prawidłowy słuch fizyczny zapewnia ciągłość kontaktu, działa stymulująco na rozwój poznawczy, steruje zachowaniem człowieka, pomaga w kształtowaniu osobowości dzięki możliwości nazywania emocji i uczuć. Z kolei uszkodzenie słuchu, którego następstwem jest opóźniony rozwój języka, utrudnia dokonywanie operacji myślowych abstrahowania i klasyfikacji oraz rozumowania przez analogię, rozumienie relacji czasowych i przestrzennych, myślenie na poziomie słowno-pojęciowym, a w konsekwencji utrudnia także rozwój intelektualny i emocjonalny. Uszkodzenia słuchu w praktyce klinicznej, pedagogicznej oraz w audiologii są wyodrębniane ze względu na cztery kryteria: miejsce uszkodzenia, stopień uszkodzenia, moment uszkodzenia w stosunku do etapów rozwoju mowy, przyczyny uszkodzenia. W zależności od tego, jaka część (miejsce) analizatora słuchowego jest uszkodzona, wymienia się następujące rodzaje uszkodzeń słuchu: przewodzeniowy, odbiorczy, centralny i mieszany.
Wyniki badania audiometrycznego ocenia się według tabeli opracowanej przez Międzynarodowe Biuro Audiofonologii:
-
lekki ubytek wrażliwości słuchowej (21–40 dB),
-
umiarkowany ubytek wrażliwości słuchowej (41–70 dB),
-
znaczny ubytek wrażliwości słuchowej (71–90 dB),
-
głęboki ubytek wrażliwości słuchowej (powyżej 90 dB).
W zależności od wpływu głuchoty na rozwój mowy wyróżnia się następujące kategorie dzieci z upośledzeniem słuchu:
-
Dzieci niedosłyszące – osłabienie słuchu w granicach 20 dB. Mowa tych dzieci w zasadzie rozwija się normalnie. Mogą mieć trudności z rozumieniem mowy w pomieszczeniach, w których panuje wysoki poziom hałasu.
-
Dzieci słabo słyszące – utrata słuchu wynosi około 40 dB. Dzieci te nie słyszą mowy z większej odległości i gdy panuje wysoki poziom hałasu. Często wadliwie artykułują niektóre głoski. Mają utrudnioną uwagę słuchową. Szybko się męczą, kiedy muszą słuchać, bo wymaga to od nich dużego wysiłku.
-
Dzieci o średnim ubytku słuchu – w granicach 60 dB. Słyszą mowę bardzo głośną z bliska. Ich mowa jest poważnie niedorozwinięta, o zniekształconej artykulacji. Mają trudności w tworzeniu pojęć, budowaniu wypowiedzi.
-
Dzieci o dużym ubytku słuchu – w granicach 70–90 dB. Bez aparatów nie słyszą i nie rozumieją mowy. W niektórych przypadkach kontakt słowny z takimi dziećmi, mimo zastosowania aparatów słuchowych, jest niemożliwy. Wczesne uszkodzenia powodują opóźnienia w przyswajaniu języka, rozwoju mowy i sprawności artykulacyjnych. Rozumienie mowy jest zaburzone. Takie uszkodzenie zniekształca czynniki muzyczne mowy. Dzieci te mają utrudnione relacje ze słyszącymi rówieśnikami.
-
Dzieci z głuchotą całkowitą – utrata słuchu sięga 90 dB i powyżej. Niektóre osoby, mimo zastosowania aparatów słuchowych, tylko częściowo odbierają dźwięki i mają trudność z ich identyfikacją. W wielu przypadkach przyswajanie języka nie będzie możliwe bez percepcji wzrokowej (nauki odczytywania mowy z ust).
Ze względu na możliwości posługiwania się językiem surdopedagodzy i logopedzi zwracają uwagę na czas uszkodzenia słuchu w stosunku do etapów życia człowieka. Wyróżniają oni:
-
głuchotę prelingwalną – powstałą przed opanowaniem języka, a więc zazwyczaj do 2.–3. roku życia,
-
głuchotę perilingwalną – powstałą w okresie opanowania języka, a więc w wieku 3–6 lat,
-
głuchotę postlingwalną – powstałą po 6. roku życia.
Kazimiera Krakowiak, wskazując na przyczyny deprywacji słuchu, podzieliła uszkodzenia słuchu na wrodzone, okołoporodowe i nabyte w późniejszych okresach życia.
Literatura:
J. Cieszyńska: Od słowa przeczytanego do wypowiedzianego. Droga nabywania systemu językowego przez dzieci niesłyszące w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym, Kraków 2000.
K. Krakowiak: Studia i szkice o wychowaniu dzieci z uszkodzeniami słuchu, Lublin 2006.
B. Szczepankowski: Niesłyszący, głusi, głuchoniemi. Wyrównywanie szans, Warszawa 1999.
Z.M. Kurkowski: Audiogenne uwarunkowania zaburzeń mowy, „Logopedia” 2000, t. 28, s. 105–113.
