/OLIGOLALIA/
ang. oligophasia
grec. oligos + phasis
Zaburzenie mowy będące wynikiem niewykształcenia się kompetencji językowej, komunikacyjnej i kulturowej na skutek niepełnosprawności intelektualnej. Zdaniem Urszuli Jęczeń jest to zaburzenie komunikacji językowej występujące u dzieci i osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną. U osób takich, na skutek obniżenia mobilności ośrodkowego układu nerwowego, kompetencje nie wykształcają się w ogóle lub wykształcają się w stopniu niewystarczającym do prawidłowej realizacji wypowiedzi (por. S. Grabias: Perspektywy opisu zaburzeń mowy, [w:] Zaburzenia mowy, red. S. Grabias, Lublin 2002, s. 11–43).
W ujęciach starszych oligofazję definiuje się jako upośledzenie, brak lub opóźniony rozwój mowy związany z niepełnosprawnością albo jako zniekształcenie treści, formy i substancji języka uzależnione bezpośrednio od stopnia upośledzenia umysłowego, które rzutuje również na funkcję czytania i pisania (Józef Surowaniec). Holistyczne i interdyscyplinarne spojrzenie na oligofazję pozwala interpretować ją jako zaburzenie komunikacji językowej osób niepełnosprawnych intelektualnie, które gorzej w stosunku do normy budują i wykorzystują struktury pojęciowe, dokonując utrudnionej i zaburzonej eksploracji rzeczywistości. Zakłócenia komunikacji językowej, uwidaczniające się na każdej płaszczyźnie opisu języka, zubażają proces wyrażania znaczeń, ujmowania myśli i docierania do rzeczywistości, do kultury (Mirosław Michalik).
Oligofazja może być spowodowana następującymi czynnikami szczegółowymi: uszkodzeniem lub niedorozwojem ośrodkowego układu nerwowego, brakami w zakresie rozwoju pojęć, zaburzeniami zmysłów, opóźnieniem formowania się dominacji stronnej, zaburzeniami w zakresie motoryki dużej i małej (praksji oralnej), nieprawidłowym rozwojem emocjonalnym, upośledzoną zdolnością myślenia abstrakcyjnego, niezdolnością do syntetycznego ujmowania wiadomości i wiązania ich w związki przyczynowo-skutkowe, zaburzoną umiejętnością wnioskowania i wydawania sądów, trudnościami w tworzeniu pojęć wynikającymi bezpośrednio z konkretyzmu myślenia i zainteresowań oscylujących między motoryką a sensoryką, ograniczeniami umiejętności porządkowania, w tym kategoryzowania przyswajanego materiału, nieregularną dynamiką procesu uczenia się, brakiem możliwości opanowania stadium myślenia formalnego, w którym pojawia się myślenie hipotetyczno-dedukcyjne i rozwijają się formalne, abstrakcyjne operacje intelektualne, podporządkowane prawom logiczno-matematycznym. Wraz z pogłębianiem się niepełnosprawności intelektualnej zdolność dokonywania wymienionych procesów poznawczych ubożeje, wpływając bezpośrednio na zdolności komunikacyjne.
Mowa osób z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym rozwija się z opóźnieniem większym niż w przypadku lekkiej oligofrenii. Pierwsze wyrazy mogą pojawić się dopiero w 5. roku życia, pierwsze zdania – w 7. roku życia. Wymowa takich osób jest często silnie zdeformowana, a na skutek ograniczonego zasobu słownictwa i braku pojęć abstrakcyjnych porozumienie się z takim pacjentem bywa bardzo utrudnione. Z kolei u osób upośledzonych w stopniu znacznym rozwój mowy jest głęboko opóźniony. Pierwsze wyrazy pojawiają się w wieku szkolnym, a rozwój składni pozostaje na poziomie protojęzyka. W przypadku osób głęboko niepełnosprawnych intelektualnie stwierdza się zatrzymanie rozwoju mowy najwyżej na etapie melodii; częściej jednak aktywność głosowa takich osób sprowadza się do wydawania naturalnych odgłosów: jęków, krzyków, chrząkania, wycia.
Standardy postępowania logopedycznego dla osób upośledzonych intelektualnie w stopniu lekkim postulują, oprócz diagnozy i rozwijania umiejętności artykulacyjnych, fonacyjnych, oddechowych, leksykalnych, komunikacyjnych, sprawdzenie poziomu gramatycznego wypowiedzi (Urszula Jęczeń). Dodatkowo zaleca się stymulowanie rozwoju kompetencji lingwistycznej poprzez ćwiczenia: artykulacyjne, leksykalne, fleksyjne i składniowe. Dla głębszych stopni oligofrenii (umiarkowanego i znacznego) przewidziano strategie postępowania logopedycznego obejmujące przede wszystkim: rozwijanie sprawności komunikacyjnych, poszerzanie biernego zasobu leksykalnego, kształcenie poprawności artykulacyjnej (Urszula Jęczeń).
Przyjmując, iż prymarną procedurą postępowania logopedycznego w przypadku oligofazji jest budowanie trzech rodzajów kompetencji (językowej, komunikacyjnej, kulturowej), należy podkreślić, iż – w związku z niewykształceniem się na wystarczającym poziomie podstawowego organu nadawczo-odbiorczego mowy, czyli mózgowia – wdrożenie strategii przynależnych ww. procedurze w przypadku głębszych stopni niepełnosprawności intelektualnej jest najczęściej nieosiągalne.
Literatura:
S. Grabias: Perspektywy opisu zaburzeń mowy, [w:] Zaburzenia mowy, red. S. Grabias, Lublin 2002, s. 11–43.
U. Jęczeń: Standardy postępowania logopedycznego w przypadku oligofazji, „Logopedia” 2008, t. 37, s. 89–97.
K. Kaczorowska-Bray: Zaburzenia komunikacji językowej w grupie osób z niepełnosprawnością intelektualną, [w:] Diagnoza i terapia logopedyczna osób z niepełnosprawnością intelektualną. Teoretyczne determinanty problemu, red. J. Błeszyński, K. Kaczorowska-Bray, Gdańsk, s. 36–64.
M. Michalik: Kompetencja składniowa w normie i w zaburzeniach. Ujęcie integrujące, Kraków 2011.
J. Surowaniec: Logopedyczny słownik terminologii diagnostycznej, Kraków 1999.
