/FORMACJE POTENCJALNE, NEOLOGIZMY SYSTEMOWE/
ang. potential neologism
gr. néos ‘nowy’, lógos ‘słowo’
Neologizmy utworzone zgodnie z tendencjami słowotwórczymi danego języka. Jeden z rodzajów neologizmów, wydzielony na podstawie ich relacji do systemu słowotwórczego oraz stopnia upowszechnienia w jezyku. Neologizmy potencjalne są determinowane przez system słowotwórczy języka, co oznacza, że są strukturalnie możliwe. Realizują istniejące w języku modele słowotwórcze (powielają utarte schematy słowotwórcze). Są to wyrazy nowe, utworzone zgodnie z obowiązującymi regułami, ale nieustabilizowane w normie leksykalnej (nieistniejące w zasobie leksykalnym danego języka). Znaczenie neologizmów potencjalnych można rozszyfrować na podstawie samej znajomości języka. Ich znaczenie realne nie wykracza poza znaczenie strukturalne, dlatego są zrozumiałe bez kontekstu, w którym zostały użyte. Ze względu na swoją systemowość wiele z nich może przetrwać w zasobie leksykalnym lub upowszechnić się w zasobie leksykalnym określonej grupy społecznej. Z tego wynika ich potencjalny charakter. Po pewnym czasie mogą przestać być odczuwane przez odbiorców jako neologizmy.
Neologizmy potencjalne są przeciwieństwem neologizmów pozasystemowych. Zdefiniowanie obu pojęć oraz wyznaczenie ich zakresów znaczeniowych jest przedmiotem wielu dyskusji. W literaturze rosyjskiej formacje potencjalne zaliczane są do sfery parole i przeciwstawiane są neologizmom zaliczanym do zjawisk z poziomu langue. W polskiej literaturze przedmiotu funkcjonują oba terminy: formacje potencjalne i neologizmy potencjalne. Istnieją również stanowiska reprezentujące wąskie rozumienie neologizmów potencjalnych, zmierzające do wydzielenia ich wśród formacji potencjalnych. Jako neologizmy potencjalne traktowane są wówczas tylko te formacje potencjalne, których podstawa jest neologizmem (np. poezjować: poezjowanie). Zwraca się także uwagę na to, że zakresy obu pojęć częściowo się pokrywają (krzyżują się).
Formacje potencjalne przestają mieć charakter potencjalny, gdy aktualizują się w słownictwie danego języka i stają się ustabilizowanymi jednostkami leksykalnymi.
W logopedii w opisie neologizmów pozasystemowych stosowana jest klasyfikacja neologizmów zaproponowana przez Stanisława Grabiasa, według której do neologizmów potencjalnych należą neologizmy przyjęte do leksyki języka polskiego lub upowszechnione w zasobie leksykalnym określonej grupy społecznej oraz indywidualizmy utworzone zgodnie z tendencjami panującymi w systemie języka polskiego, mającymi szansę wejścia na stałe do zasobu leksykalnego polszczyzny.
Literatura:
D. Buttler: Polski dowcip językowy, Warszawa 1968.
K. Chruścińska (Waszakowa): O formacjach potencjalnych i okazjonalizmach, [w:] Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego, red. M. Szymczak, Wrocław 1978, s. 70–79.
S. Grabias: O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo, Lublin 1981.
J. Puzynina: O pojęciu potencjalnych formacji słowotwórczych, „Poradnik Językowy” 1966, z. 8, s. 329–338.
