grec. melodia ‘sposób śpiewania, szereg zespołów dźwięków’, meloidia ‘śpiew’
Następstwo dźwięków o określonej wysokości, ujętych w logiczną strukturę formalną, opartych na określonej prawidłowości rytmiczno-metrycznej. Jeden z podstawowych elementów dzieła muzycznego (obok rytmu, metrum, tempa, dynamiki, artykulacji, harmonii, barwy). Oddaje określoną długość trwania dźwięków i odległości między nimi. Melodię tworzą w połączeniu rytm (zestaw dźwięków o określonej długości) i melika (jedynie wysokość dźwięków, bez brania pod uwagę ich długości). Jest zwykle związana z daną tonacją majorową (durową) lub minorową (molową).
Wyróżnia się melodie wokalne lub instrumentalne. Wokalne są przeznaczone do wykonania przez głos ludzki. Uwzględniają więc możliwości wykonawcze głosu. Mają dostosowaną skalę oraz interwały. Instrumentalne biorą pod uwagę możliwości wykonawcze i skalę instrumentu. Zazwyczaj operują większymi interwałami i ruchliwością.
Wyróżnia się również melodie kantylenowe (wokalne o lirycznym charakterze), figuracyjne (rozwijające melodię głosu głównego głosami innymi, w drobniejszych wartościach rytmicznych), deklamacyjne (wygłaszanie utworów literackich na tle muzyki) i ornamentalne (melodia z licznymi ozdobnikami muzycznymi).
Melodia może rozwijać się pochodami małych interwałów lub na dźwiękach akordowych, a także postępować skokami. Może tworzyć w swoim przebiegu linię poziomą (jeśli utrzymuje się na dźwiękach na tej samej wysokości), linię wznoszącą się, opadającą lub linię falistą.
Dziedzina zajmująca się budową melodii to melodyka.
Zob. także: RYTM, MELODIA MOWY
Literatura:
J. Habela: Słowniczek muzyczny, Warszawa 1988.
F. Wesołowski: Zasady muzyki, Kraków 1986.
