MOWA SKIEROWANA DO DZIECKA

/JĘZYK NIANIEK, JĘZYK DZIECIĘCY, JĘZYK MATEK, MOWA MATCZYNA, JĘZYK PIASTUNEK, MOWA SPIESZCZONA/

ang. baby talk (BT), motherese, caregiver/caretaker speech/register, parentese, nursery language, input language, child-directed speech (CDS), infant-directed speech (IDS), niem. Ammensprache, Babysprache, Mutterisch, die an das Kind gerichtete Sprache (KGS), fr. le langage adressé à l'enfant (LAE), langage bébé, mamanaise, ros. материнский язык/материнская реч, регистр общения с детьми (РОД), речь-источник, автономная детская речь, сюсюканье

Specjalny rejestr językowy (ang. simplified register) używany przez dorosłych podczas komunikowania się z małym dzieckiem, przede wszystkim w celu nawiązywania i podtrzymywania z nim kontaktu. Można postrzegać go jako wąską odmianę języka familijnego, będącego narzędziem komunikacji w kręgu rodzinnym.

Mowa kierowana do dzieci różni się pod wieloma względami od języka, jakim posługują się dorośli w kontaktach między sobą. Różnice te dotyczą praktycznie wszystkich podsystemów języka: fonetyczno-fonologicznego, morfologicznego, leksykalnego i składniowego. Do cech charakterystycznych języka nianiek można zaliczyć m.in.: wolniejsze tempo mówienia, wzmacnianie i ściszanie głosu, stosunkowo dużą liczbę pauz, przedłużanie niektórych głosek, pojawianie się najczęściej nieuświadamianych rymów i rytmizacji, przejaskrawioną intonację, dobitniejsze akcentowanie wybranych sylab i wyrazów, wysoki ton głosu, substytucje głosek nawiązujące do zamian głosek pojawiających się w ontogenezie mowy, pewne osobliwości w zakresie frekwencji fonemów (fonostatystyki), obfitość powtórzeń, specyficzny i ograniczony zasób słownictwa, częste używanie zdrobnień i spieszczeń, nieadekwatne do sytuacji posługiwanie się kategorią osoby lub jednocześnie kategorią osoby i liczby, uproszczone syntaktycznie wypowiedzi (proste, krótkie zdania), częste występowanie pytań.

Najwięcej dotychczas przeprowadzonych badań nad językiem nianiek było związanych z sytuacją, kiedy w roli osoby mówiącej występowały matki, babcie, starsze siostry i nianie. Nie do końca jeszcze wiadomo, które z istotnych cech, pojawiających się w ich mowie skierowanej do dziecka, dotyczą także ojców (dziadków, starszych braci), chociaż badania takie były już prowadzone. Wynika z nich, że ojcowie na ogół w mniejszym stopniu modyfikują swą mowę w kontakcie z dzieckiem. Są zwykle bardziej wymagający, używają więcej bezpośrednich pytań, imperatywów i szerszego zasobu słownictwa, bardziej zwracają uwagę na działania z różnymi przedmiotami niż na komentowanie wydarzeń z najbliższego otoczenia dziecka, krócej niż matki podtrzymują temat rozmowy z dzieckiem. Badania potwierdzają także, że na rodzaj interakcji językowych dziecka z opiekunami może wpływać również jego płeć oraz kolejność urodzenia.

Wiek dziecka, w stosunku do którego używa się języka nianiek, jest różnie określany u poszczególnych badaczy. Najczęściej podaje się, że mowę spieszczoną kieruje się do dzieci w wieku niemowlęcym (w czasie określanym jako wczesny input) i poniemowlęcym (w czasie określanym jako późny input). Czasami jako górną granicę posługiwania się językiem nianiek podaje się 2. rok życia dziecka.

Nie wypracowano dotychczas wspólnego stanowiska dotyczącego roli, jaką język nianiek odgrywa w procesie przyswajania języka. Niektórzy badacze uważają, że używa się go, by ułatwić dziecku nauczenie się języka. Jednocześnie w licznych pracach, podejmujących temat kontaktowania się dorosłych z dziećmi przyswajającymi język, pojawiają się opinie niezalecające posługiwania się nim. Przekonanie, iż używanie języka nianiek jest istotną przeszkodą w przyswajaniu języka, ma dość długą tradycję. O jego negatywnym wpływie pisał już Kwintylian w Kształceniu mówcy. Pogląd, że mówienie do dziecka „po dziecinnemu” prowadzi do zahamowań i zaburzeń jego rozwoju mowy, dominuje w większości polskich prac logopedycznych. Jego zwolennikiem był m.in. Leon Kaczmarek. Brak rzetelnych badań empirycznych nad wpływem używania języka nianiek na proces przyswajania języka przez dzieci nie pozwala na jednoznaczne określenie, czy jest on niezbędny i pomocny w tym procesie, czy też nie odgrywa w tym zakresie większej roli. Z logopedycznego punktu widzenia największy problem stwarzają opiekunowie, którzy mówią do konkretnego dziecka jego własnym językiem, w którym występuje wiele fonetycznych i gramatycznych nieprawidłowości. Nie bez znaczenia jest też wiek dziecka, do którego przemawia się dziecinnie.

Literatura:

S. Milewski: Mowa dorosłych kierowana do niemowląt: studium fonostatystyczno-fonotaktyczne, Gdańsk 2011.

Talking to children: language input and acquisition, eds. C.E. Snow, Ch.A. Ferguson, Cambridge 1977.

Input and interaction in language acquisition, eds. C. Gallaway, B.J. Richards, Cambridge 1994.

U. Sundberg: Mother tongue – phonetic aspects of infant-directed speech, Stockholm 1998.

В.В. Казаковская: Вопрос и ответ в диалоге „взрослый – ребенок”, Москва 2011.