ang. cohort model
z łac. modulus ‘miara, wzór’, cohors ‘jednostka taktyczna w wojsku rzymskim, stanowiąca dziesiątą część legionu’; dawn. ‘pole ogrodzone, część obozu wojskowego’
Jeden z modeli dostępu leksykalnego, tj. teoretycznych ujęć procesu rozpoznawania lub wydobywania słowa przechowywanego w leksykonie umysłowym. Większość założeń model kohorty dzieli z modelem logogenowym, został jednak opracowany w celu odzwierciedlenia procesu słuchowego rozpoznawania słów. Usłyszenie określonego słowa powoduje – w opinii twórców tego modelu – pobudzenie w umyśle wszystkich słów podobnych pod względem fonologicznym. Zbiór tego rodzaju słów, nazywany wstępną kohortą, stanowi podstawę wyboru. Jest to zatem model dostępu bezpośredniego (równoległego) – przetwarzanie informacji dokonuje się w wyniku bezpośrednich odniesień danych wejściowych (percepcyjnych) do systemu leksykalnego istniejącego w umyśle. Słowa aktywowane pod wpływem danych percepcyjnych podlegają następnie eliminacji ze względu na kontekst zdaniowy lub w wyniku kolejno napływających informacji. Informacje kontekstowe brane są pod uwagę z opóźnieniem około 150–200 milisekund, co określa się mianem pierwszeństwa przetwarzania oddolnego (ang. bottom-up priority). Rozpoznawanie słów przebiega szybciej w znanym, łatwym do zaakceptowania kontekście. W rezultacie stopniowego zmniejszania liczby słów należących do wstępnej kohorty wybrane zostaje słowo najbardziej podobne do usłyszanego. Pierwotnie zakładano, że wybrane słowo musiało należeć do wstępnej kohorty, natomiast w nowszej wersji modelu o wyborze słów do dostępu leksykalnego decyduje wystarczająca liczba cech łączących słowo z danymi percepcyjnymi. Przetwarzanie wypowiedzi przez słuchacza dokonuje się z opóźnieniem około jednej piątej sekundy, co skutkuje brakiem pełnej informacji dotyczącej poszczególnych słów użytych przez nadawcę. Konieczna jest zatem aktywizacja zbioru wyrażeń i stopniowe jego zawężanie w wyniku pozyskania dalszych informacji. W kohortowym modelu rozpoznawania słów wyróżnia się dwa etapy: 1) aktywacji słów na podstawie przetwarzania informacji akustyczno-fonetycznej, gdzie decydujący jest początek słyszanego słowa (np. ko- dla aktywacji słów: koc, koń, kot, kora, koza, korzeń itp.); 2) eliminowania słów w wyniku interakcyjnego wykorzystywania różnych źródeł informacji (fonetycznych, semantycznych i syntaktycznych).
Literatura:
J. Aitchison: Words in the Mind. An Introduction to the Mental Lexicon, Oksford 1987.
J. Field: Psycholinguistics. The Key Concepts, Oxon 2004.
Psycholingwistyka, red. J.B. Gleason, N.B. Ratner, Gdańsk 2005.
E. Nęcka, J. Orzechowski, B. Szymura: Psychologia poznawcza, Warszawa 2007.
