MAZURZENIE

/CAKANIE/

Mazurzenie – dawniej zwane również mazurowaniem, sakaniem, cakaniem – to jedna z podstawowych i najbardziej wyrazistych cech większości dialektów polskich. Mazurzeniem nazywa się występujące w niektórych dialektach języka polskiego zjawisko zastępowania ogólnopolskich głosek sz, ż (ale nie rz), cz, ([š], [ž], [č], [ǯ]) z szeregu dziąsłowego przez szereg zębowy s, z, c, dz ([s], [z], [c], [ӡ]). Wymowa typu sukać, zaba, cas, drozdze ([sukać], [zaba], [cas], [drozӡe] – szukać, żaba, czas, drożdże) spotykana jest na terenach południowo-wschodniej Polski. Mazurzy się na całym Mazowszu, w całej Małopolsce i na północnym Śląsku (po Bytom, Katowice, Pszczynę). Nie mazurzą mieszkańcy południowego Śląska, Wielkopolski (z wyjątkiem okolic Wielenia), Pomorza i wschodniego pasa przygranicznego.

Nie ulega mazurzeniu rz, na którego miejscu występują w gwarach mazurzących spółgłoski [ž] lub [š] (ubezdźwięcznienie), a w grupach spółgłoskowych także [č], [ǯ] ([žec], [gžmot], [kšyk], [pšezyć], [ščel’ić], [čšeba], [ǯževo]).

Ocena czasu pojawienia się mazurzenia na gruncie języka polskiego wiąże się z zagadnieniem genezy polszczyzny literackiej. Język literacki nie zna mazurzenia, co wykazała analiza grafii zabytków staropolskich. Prace językoznawców pozwalają dziś mówić z dużą dozą prawdopodobieństwa, że mazurzenie prawdopodobnie powstało i szerzyło się w XV oraz XVI wieku, nie wchodząc już do ustalonych podstaw języka literackiego. Mazurzenie, jako przejaw językowego prymitywizmu, wyśmiewane było przez pisarzy już w XVII wieku.

Literatura:

K. Dejna: Atlas polskich innowacji dialektalnych, Warszawa–Łódź 1981.

S. Urbańczyk: Zarys dialektologii polskiej, Warszawa 1984.

M. Kucała: Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 1994.