KOŃCÓWKA

ang. ending, niem. Flexionsendung, fr. desinence, ros. окончание

końc-ówka (od koniec)

Końcowy morfem formy fleksyjnej. W języku polskim jest to najczęstszy typ morfemu fleksyjnego, występujący po temacie fleksyjnym, tak jak w formie pomyłka, gdzie tematem fleksyjnym jest pomyłk-, a końcówką -a. Końcówki są powszechne w formach deklinacyjnych, np. w zakończeniach rzeczowników (np. traw-a, drzw-i, łódk-ą itp.), przymiotników (np. majow-y, czarn-e, blisk-im itp.), liczebników (np. pięci-u, dwojg-a, ósm-ego itp.), zaimków (on-a, sam-i, tak-ą itp.), a także w formach koniugacyjnych (w takich postaciach fleksyjnych czasowników, jak sprawdza-m, posprzątałby-ś, da-ć itp.). W funkcji końcówki fleksyjnej może wystąpić morfem zerowy, czyli końcówka zerowa, np. brat-ф, szkół-ф, wesół-ф, sześć-ф, on-ф, pływa-ф itp.

Końcówki fleksyjne najczęściej łączą w sobie znaczenie więcej niż jednej kategorii fleksyjnej, np. końcówki rzeczownikowe wskazują jednocześnie na przypadek i liczbę (np. -em w formie noż-em oznacza narzędnik i liczbę pojedynczą), końcówki przymiotnikowe – na przypadek, liczbę i rodzaj (np. -a w formie sympatyczn-a jest wykładnikiem mianownika, liczby pojedynczej i rodzaju żeńskiego), a końcówki form osobowych czasownika – na osobę, liczbę i rodzaj (np. końcówka zerowa w formie zjadł-ф informuje o trzeciej osobie, liczbie pojedynczej i rodzaju męskim).

Termin końcówka bywa niesłusznie używany w znaczeniu sufiksu słowotwórczego (np. w wyrazie malarz mamy do czynienia z sufiksem -arz oznaczającym nazwę wykonawcy czynności, a jednocześnie – gdy malarz jest formą fleksyjną w wypowiedzeniu – z końcówką zerową o funkcji mianownika liczby pojedynczej).

 

Literatura:

M. Bańko: Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa 2002.

Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1998.

E. Łuczyński: Rozgryzając tajniki mowy. Wiedza o języku polskim dla logopedów, Gdańsk 2011.

H. Wróbel: Gramatyka języka polskiego, Kraków 2001.

A. Nagórko: Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 2006.