/DIAPAZON/
Przyrząd wykonany ze stali niehartowanej, który służy do ustalenia stroju, czyli dostrojenia instrumentów muzycznych. Ma również zastosowanie w odniesieniu do głosu ludzkiego. Wynaleziony został przez lutnistę i trębacza Korony Brytyjskiej, Johna Shore’a, w 1711 roku. Kamerton początkowo służył jako punkt odniesienia w przypadku muzyki kameralnej – instrumentalnej, dlatego został nazwany „kamer – tonem”. Wykorzystuje on zjawisko rezonansu – drgające pod wpływem impulsu ramiona kamertonu przekazują swą częstotliwość fali dźwiękowej.
Obecnie najczęściej stosowane kamertony to jednotonowe instrumenty nastrojone na stałe na dźwięk a1 = 440 Hz (czyli 440 drgań na sekundę) w tzw. stroju wiedeńskim, obowiązującym od 1885 roku. W historii kamertonu wahania wysokości jego stroju zmieniały się w zależności od kraju oraz epoki i wynosiły od 434 Hz w Wiedniu, poprzez 450 Hz w Paryżu i Londynie, aż po 460 Hz w Rosji. Bywało, że dźwięk a1, zależnie od kraju, a nawet miasta, posiadał różną częstotliwość drgań, wahającą się nawet w granicach od 390 do 490 drgań na sekundę, co tworzyło różnicę równą interwałowi tercji wielkiej.
Nazwa diapazon wywodzi się stąd, że do podstawowego tonu, jaki posiada kamerton, dostosowane są pozostałe wysokości dźwięków w obrębie oktawy, którą w średniowieczu określano mianem diapazonu.
Najważniejsze typy kamertonu:
- widełkowy – to stalowe widełki z uchwytem, w które uderza się dla uzyskania dźwięku; ten rodzaj kamertonu jest najdokładniejszy,
- stroikowy (gwizdkowy) – to metalowa rurka z umieszczonym wewnątrz, również metalowym języczkiem, takim jak w harmonijce ustnej; dźwięk wytwarzany jest poprzez przepuszczanie powietrza przez rurkę,
- chromatyczny – szereg połączonych kamertonów języczkowych nastrojonych w skali chromatycznej od c1 do c2.
Dla wzmocnienia dźwięku wytwarzanego przez kamerton dodaje się czasem w warunkach laboratoryjnych tzw. pudło rezonacyjne. Oprócz podstawowego, muzycznego zastosowania, kamerton (głównie widełkowy) jest wykorzystywany jako źródło dźwięku (tonu) prostego w nauce i technice oraz medycynie (foniatrii) i muzykoterapii.
W przypadku medycyny kamerton widełkowy służy do badania słuchu poprzez testy Rinnego i Webera, gdzie badane jest przewodnictwo kostne i powietrzne. W przypadku testu Rinnego drgający stroik – kamerton – przykładany jest najpierw do wyrostków sutkowych pacjenta za uchem (przewodnictwo kostne), a potem przy małżowinie usznej (przewodnictwo powietrzne). Określa się tu czas słyszenia drgań widełek. W teście Webera wprawiony w drgania stroik jest przykładany do czoła lub szczytu czaszki pacjenta. Można dzięki temu określić ewentualne różnice w obustronnym słyszeniu.
Kamertony terapeutyczne wykorzystywane są w muzykoterapii – leczeniu dźwiękiem. Ich odmienność przy zachowaniu budowy widełkowej polega na wykorzystaniu różnych częstotliwości, a co za tym idzie – wysokości dźwięków. Często stosuje się je grupami (każdy o innej częstotliwości), np. zestaw dwustroikowy: stroik medyczny C – 256 Hz i kamerton G – 384 Hz jest używany w pracy z osobami o zaburzonej koncentracji, dziećmi z autyzmem i ADHD.
Literatura:
Mała Encyklopedia Muzyki, PWN, Warszawa 1981 pod red. Stefana Śledzińskiego,
Barbara Romanowska: Kamertony i Muzykoterapia w leczeniu dźwiękiem, Wydawnictwo KOS, Katowice 2004. Franciszek Wesołowski: Zasady muzyki, PWM, Kraków 2008.
