ang. linguistic category, niem. linguistische Kategorie, fr. catѐgorie linguistique, ros. языковая категория
łac. categoria (z gr. kategoria, kategoros ‘ujawniający publicznie, oskarżający’); język-owy
W szerokim znaczeniu termin kategoria słowotwórcza związany jest ze zjawiskiem kategoryzowania, czyli dzielenia czegokolwiek na klasy, tj. zbiory elementów charakteryzujących się wspólnymi cechami, np. różne owoce o swoistych cechach wspólnych można zaliczyć przykładowo do klas jabłek, gruszek, śliwek itp. i w związku z tym można te owoce nazywać jabłkami, gruszkami czy śliwkami. Są to przykłady kategorii pojęciowych, których istotą jest istnienie jakiegoś określonego pojęcia (np. klasy obiektów o cechach jabłka) i odpowiadającej temu pojęciu nazwy (np. wyrazu jabłko).
Kategoria językowa w węższym ujęciu dotyczy wyodrębniania klas jednostek językowych o wspólnych cechach, wspólnych właściwości tych jednostek bądź elementów systemu językowego o analogicznej funkcji w tym systemie. W związku z tym wyróżniamy różne typy kategorii językowych, m.in. takie jak: kategorie semantyczne czy leksykalne (np. nazwy osób, zwierząt, czynności, zjawisk atmosferycznych, uczuć, cech itp.), gramatyczne (np. wyrazy zaliczane do rzeczowników, czasowników, zaimków, liczebników, spójników i innych części mowy, a także cechy gramatyczne tych wyrazów, takie jak rodzaj rzeczownika, osoba czasownika, stopień przymiotnika, przypadek zaimka itp.), fleksyjne (np. formy gramatyczne określone pod względem przypadka, liczby, osoby, czasu, trybu, nieosobowe postacie czasownika itp.), słowotwórcze (np. klasy formacji słowotwórczych o cechach nazw czynności, narzędzi, miejsc, nazw żeńskich, zdrobnień, zgrubień itp.), syntaktyczne (np. jednofunkcyjne składniowo wyrazy bądź ciągi wyrazowe, takie jak podmiot, orzeczenie, przydawka, zdanie, równoważnik zdania itp.), fonologiczne (np. spółgłoski i samogłoski, dźwięczność i bezdźwięczność, ustność i nosowość itp.) i in.
Literatura:
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław–Warszawa–Kraków 1993.
Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.
Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1998.
J.R. Taylor: Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej, Kraków 2001.
