ang. hyponymy, niem. Hyponymie, fr. hyponymie, ros. гипонимия
gr. hypo ‘pod, poniżej’ i onoma ‘imię’
Relacja semantyczna między nazwami, zakładająca występowanie wyrazu bądź wyrażenia mieszczącego się w znaczeniu innego. Nazwa szersza znaczeniowo nazywa się hiperonimem, a węższa – hiponimem, np. w relacji między wyrazami dziecko i niemowlę pierwszy z wyrazów ma szersze znaczenie (jest hiperonimem nazwy niemowlę), a drugi – zawiera się znaczeniowo w pierwszym (niemowlę to hiponim wyrazu dziecko). Relacja hiponimii jest niesymetryczna i nieodwracalna, bo o ile każde niemowlę jest dzieckiem, to nieprawdą jest, że każde dziecko jest niemowlęciem.
Z reguły jednemu hiperonimowi odpowiada wiele hiponimów, zwanych kohiponimami, tak jak wyrazy lipa, dąb, jesion, klon to wybrane kohiponimy nazwy drzewo.
Hiponimia sprawia, że w systemie leksykalnym występują hierarchiczne relacje, a dzięki temu całość ma charakter uporządkowany. Jest to szczególnie ważne w nazewnictwie specjalistycznym i w terminologii, gdzie oczekiwane jest jak najpełniejsze usystematyzowanie wiedzy. Stąd przykładowo w logopedii wiele terminów występuje w relacji hiponimicznej, np. wyrażenie zaburzenie mowy jako hiperonim łączy się systemowo z hiponimami takimi jak: afazja, dysartria, jąkanie, rotacyzm, mowa bezdźwięczna itp. Z kolei terminowi afazja jako hiperonimowi odpowiadają wyrażenia kohiponimiczne takie jak: afazja motoryczna, afazja sensoryczna, afazja kondukcyjna itp.
Literatura:
J. Lyons: Semantyka, t. 1, Warszawa 1984.
A. Markowski: Wykłady z leksykologii, Warszawa 2012.
E. Łuczyński, J. Maćkiewicz: Językoznawstwo ogólne. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2002.
R. Grzegorczykowa: Wstęp do językoznawstwa, Warszawa 2008.
E. Łuczyński: Rozgryzając tajniki mowy. Wiedza o języku polskim dla logopedów, Gdańsk 2011.
