Gramatyka w ujęciu diachronicznym (gramatyka diachroniczna), różniąca się od gramatyki opisowej (synchronicznej) tym, że nie bada języka współcześnie używanego, lecz próbuje przedstawić dany język w jego rozwoju. Realizowana jest głównie w postaci opisu rozwoju poszczególnych elementów systemu językowego (badania prowadzone są w tych samych działach, co w gramatyce opisowej – są więc historyczna fonetyka i fonologia, morfologia, składnia, słowotwórstwo). Od czasu dominacji kierunków strukturalistycznych podejmowane są próby opisu ewolucji systemowej. Kładzie się w nich nacisk przede wszystkim na zmiany zachodzące w systemie reguł w trakcie rozwoju języka. Badacz zajmujący się gramatyką historyczną opiera się tylko na tekstach, nie posiada własnego poczucia dawnej normy językowej. Gramatyka historyczna języka polskiego obejmuje swymi badaniami polszczyznę na przestrzeni lat 900–1920, z czego do połowy XIV wieku źródła są skąpe i wyrywkowe, pozwalają one poznać tylko pojedyncze fakty. Od połowy XIV wieku liczba zabytków języka polskiego pozwala na przedstawienie całego systemu językowego.
Literatura:
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1993.
Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1994.
