/GRAMATYKA GENERATYWNA, GRAMATYKA TRANSFORMACYJNO-GENERATYWNA/
ang. generativism (generative grammar, transformational-generative grammar), niem. generative Grammatik, fr. grammair generative, ros. ґенеративная ґрамматика
ang. generativism (z łac. generare ‘wytwarzać’, dawn. ‘płodzić’)
Teoria językoznawcza stworzona w latach 50. XX wieku przez Noama Chomsky’ego. Generatywizm zakłada, że język to nieskończony zbiór zdań. Ciągi zdaniowe w realnych wypowiedziach to wykonanie językowe (ang. performance), natomiast wiedza niezbędna do tworzenia zdań to kompetencja językowa (ang. competence). Generatywizm zakłada wrodzone elementy kompetencji językowej (natywizm) w postaci uniwersalnego mechanizmu do opanowania języka (LAD). Tworzenie ciągów zdaniowych (generowanie) opiera się na modelach syntaktycznych, które po części mają charakter wspólny dla języka ludzkiego (gramatyka uniwersalna). Proste schematy składniowe są tworzone w ramach tzw. gramatyki struktur frazowych, natomiast dojście do nieskończonego zbioru zdań jest możliwe dzięki różnorodnym transformacjom.
W standardowej wersji generatywizmu pojawia się pojęcie struktury powierzchniowej i głębokiej, tworzenie ciągów językowych obejmuje nie tylko reguły składniowe, ale także fonologiczne i semantyczne. W strukturze powierzchniowej mieści się fonologiczna reprezentacja zdania, natomiast w strukturze głębokiej – semantyczna reprezentacja zdania. Składniowy aspekt wypowiedzi znajduje się częściowo w strukturze głębokiej (w postaci bazowych struktur składniowych), a częściowo w strukturze powierzchniowej (po przejściu przez reguły transformacyjne).
Teoria Chomsky’ego była rozwijana w różnych kolejnych postaciach generatywizmu, np. rozszerzonej teorii standardowej, zmodyfikowanej rozszerzonej teorii standardowej, teorii rządu i wiązania, programie minimalistycznym.
Generatywizm wywarł duży wpływ na współczesną psycholingwistykę i na studia nad rozwojem mowy dziecka.
Literatura:
N. Chomsky: Zagadnienia teorii składni, Wrocław 1982.
N. Ruwet: Wprowadzenie do gramatyki generatywnej, Wrocław 1982.
J. Nivette: Zasady gramatyki generatywnej, Wrocław 1976.
J. Greene: Psycholingwistyka. Chomsky a psychologia, Warszawa 1977.
J. Lyons: Chomsky, Warszawa 1975.
