ang. graphology
grec. gràphein ‘pisać, rysować’, lògos ‘słowo’
Jest ukierunkowana na badanie grafizmu – zespołu cech graficznych pisma ręcznego, ukształtowanego w sposób niepowtarzalny w procesie personalizacji pisma rozpoczynającym się już w początkowych latach nauki szkolnej i zmierzającym do wypracowania właściwego dla danej osoby charakteru pisma. Określana także jako psychologia pisma. Grafologia zajmuje się zasadniczo badaniem pisma w odniesieniu do cech psychicznych człowieka.
W psychologicznej analizie pisma postuluje się pogłębienie badań nad grafizmem z uwagi na jego wieloczynnikowe podłoże. Barbara Gawda charakteryzuje grafizm jako uwarunkowany jednocześnie sferą poznawczą (inteligencja, pamięć, wyobraźnia, uwaga, percepcja), osobowościową (cechy osobowości, stany i właściwości emocjonalne, motywacja, potrzeby) i czynnikami konstytucjonalnymi, wyuczonymi oraz sytuacyjnymi; jest on zależny zarówno od aktualnych, jak i wcześniejszych doświadczeń człowieka. Można mówić o przejawianiu się w piśmie takich właściwości psychicznych jak ekstrawersja/introwersja, depresyjność, dominatywność, napięcie nerwowe czy neurotyzm.
Grafologia bywa wykorzystywana w kryminalistyce, sądownictwie. Obok niej sytuowane są zwykle ekspertyzy pismoznawcze jako jeden z najbardziej rozpowszechnionych rodzajów ekspertyz sądowych (służący badaniu autentyczności pisma, jego identyfikacji – dotyczący fałszowania dokumentów, podpisów, naśladowania cudzego pisma, maskowania własnego). Metody badawcze w grafologii i ekspertyzach pismoznawczych są zbliżone; odnośnie do cech charakterologicznych pisma prowadzone są badania z pogranicza psychologii pisma i ekspertyzy. Dąży się do zobiektywizowania metod badawczych i wypracowania katalogu cech graficznych pisma ręcznego (Anna Koziczak).
W obszarze grafologii podnoszone są kwestie interesujące dla logopedów i innych specjalistów zajmujących się nabywaniem umiejętności pisania i zaburzeniami w tej sferze.
Grafizm jest charakteryzowany jako zależny od wieku i płci. Tadeusz Widła podkreśla, że ewoluuje on osobniczo wraz z wiekiem piszącego; jako zasadnicze etapy rozwoju pisma można postrzegać pismo szkolne, dojrzałe i starcze. Jeśli badany materiał nie pochodzi z dziedziny patologii pisma, analizy pismoznawcze wykonywane są w stosunku do osób w wieku 25–50 lat. 25. rok życia przyjmowany jest jako wiek osiągnięcia dojrzałości pisarskiej – pismo cechuje wówczas względna stabilność grafizmu. Po 60. roku życia zwykle rozpoczyna się proces degradacji grafizmu (stopniowo pojawiają się cechy świadczące o obniżeniu sprawności psychofizycznej piszącego: zwiększa się rozmiar pisma i odległości między znakami w związku z pogorszeniem wzroku; zmniejsza się swoboda i płynność przebiegu linii, aż do powstawania tremoru; słabnie nacisk narzędzia piszącego na podłoże). Tadeusz Widła wskazuje cechy grafizmu kobiecego i grafizmu męskiego, w sposób typowy odpowiadające sylwetce psychicznej kobiety i mężczyzny (niekoniecznie przystające do płci biologicznej).
Coraz częstszym przedmiotem badań w Polsce staje się również grafizm patologiczny, np. charakterystyczne cechy graficzne pisma osób upośledzonych umysłowo; specyfika pisma i rysunku osób chorych na schizofrenię; wpływ zaburzeń nerwicowych na obraz pisma oraz jego zmiany w toku psychoterapii; pismo osób z depresją. Różne zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne są badane jako przyczyny patologii pisma, ze wskazaniem możliwych zastosowań praktycznych, np. wykorzystania psychologicznej analizy rękopisów uczestników psychoterapii w ocenie efektywności zastosowanych procedur terapeutycznych.
W badaniach cech identyfikacyjnych pisma zwraca się uwagę na mniejszy stopień automatyzmu pisania u kolejnych dorastających pokoleń – obniżenie wymagań szkolnych w zakresie sprawności w pisaniu ręcznym, powszechne korzystanie z komputerów czy coraz liczniej występujące trudności w pisaniu, także o charakterze dysgrafii, przynoszą w efekcie zmienność obrazu pisma w związku z brakiem osiągnięcia automatyzmu w pisaniu. W rezultacie na przykład własnoręczny podpis traci swą istotę – przestaje identyfikować osobę. W naukach prawnych i ekspertyzie pismoznawczej problemy te zauważono za sprawą coraz częstszego pojawiania się rękopisów kreślonych pismem „niestarannym”, także przez osoby wykształcone, co niegdyś było sytuacją wyjątkową.
Grafologia spotyka się z krytyką, niektóre jej ustalenia są nawet negowane, a wybrane kierunki działań uznawane za pozbawione podstaw naukowych. Zgodnie podkreśla się, że grafolog musi posiadać specjalistyczne wykształcenie i wysoki poziom kompetencji (nie ma racji bytu grafolog-amator, jego działania mogą być nawet szkodliwe).
Zob. także: GRAFEMATYKA, GRAFETYKA, GRAFOMOTORYKA
Literatura:
Grafizm jako forma ekspresji, red. B. Gawda, Lublin 2006.
B. Gawda: Psychologiczna analiza pisma, Lublin 1999.
A. Koziczak: Metody pomiarowe w badaniach pismoznawczych, Kraków 1997.
Kryminalistyczna ekspertyza pismoznawcza a grafologia, red. Z. Kegel, Wrocław 2003.
T. Widła: Cechy płci w piśmie ręcznym, Katowice 1986.
