/GŁOSKI WELARNE/
Głoski, w trakcie artykulacji których masa języka (tylna część grzbietu) unosi się ku tyłowi podniebienia i tworzy szczelinę lub zwarcie z podniebieniem miękkim. W polszczyźnie inwentarz głosek tylnojęzykowych stanowią: [k], [g], [x], [x’], [χ], [χ’] oraz [ŋ], [ŋ’], [u̯], [u̯’] i [u̯]. Głoski [χ] i [χ’] to warianty pozycyjne, bardzo rzadkie w obrębie wyrazu (np. [boχdan], [kleχde]) i regularnie występujące na granicy międzywyrazowej, gdy dochodzi do wyrównania dźwięczności sąsiadujących ze sobą spółgłosek właściwych (np. [daχ budyŋku]), oraz na granicy międzywyrazowej przed samogłoską i sonorną w wymowie krakowsko-poznańskiej (np. [daχ obory], [daχ na budyŋku]); realizacja dźwięczna może się również pojawiać jako element dialektalny, głównie na kresach wschodnich (np. [χuk], [χ’istoryk]). Głoski [ŋ] oraz [ŋ’] występują jedynie w pozycji przed inną głoską tylnojęzykową – w wyniku tego sąsiedztwa następuje ujednolicenie pod względem miejsca artykulacji (np. [koŋgo], [reŋ’k’i]); w wymowie krakowsko-poznańskiej tylnojęzykowa artykulacja następuje także w obrębie wyrazu w miejscu szwu morfologicznego (np. [pańeŋka]).
Literatura:
L. Dukiewicz, I. Sawicka: Fonetyka i fonologia, Kraków 1995.
D. Ostaszewska, J. Tambor: Fonetyka i fonologia języka polskiego, Warszawa 2008.
J. Strutyński: Gramatyka polska, Kraków 2002.
B. Wierzchowska: Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław 1980.
M. Wiśniewski: Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Toruń 2007.
