GŁOS

Głosem zwykle określa się dźwięk, mowę, śpiew wydawane przez istoty żyjące. W logopedii i foniatrii przedmiotem zainteresowania jest głos ludzki. Powstaje on dzięki odpowiedniej budowie i funkcjonowaniu aparatu głosotwórczego oraz narządów mowy (jeśli warunki te nie są spełnione, prowadzi to do zaburzeń głosu).

Narząd głosu to cały zestaw narządów biorących udział w tworzeniu i kształtowaniu głosu, składający się z części centralnej i obwodowej.

Część obwodowa tworzy całość z analizatorem ośrodkowym centralnego układu nerwowego dzięki połączeniom nerwowym. Ośrodki korowe głosu są związane poprzez połączenia nerwowe z ośrodkami czuciowymi i ruchowymi mowy oraz z ośrodkami słuchu i oddychania. Dzięki temu możliwe jest ścisłe współdziałanie głosu, mowy, słuchu i oddychania. Czynność narządu głosu i mowy jest kontrolowana przez układ nerwowy drogą czucia głębokiego poprzez kompensowanie elastycznych właściwości i napięcia mięśni układu oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnego.

Obwodowa część narządu głosu składa się z krtani (czyli generatora dźwięku), klatki piersiowej i płuc wraz z oskrzelami i tchawicą oraz rezonatorów wzmacniających i kształtujących dźwięk powstały w krtani (jamy gardłowej, jamy ustnej i jamy nosowej oraz zatok nosowych). Płuca wraz z oskrzelami pełnią rolę miecha tłoczącego powietrze do krtani, w której powstaje dźwięk, wzmacniany i kształtowany w rezonatorach nasady. Mechanizm drgający krtani jest podstawowym elementem tworzenia tzw. funkcji fonacyjnej tego narządu. Elementem drgającym są fałdy głosowe (inaczej zwane więzadłami głosowymi lub strunami głosowymi). Głos powstaje w krtani podczas drgania fałdów w fazie wydechowej. Jest to proces aerodynamiczny, gdyż zależy od wzajemnego oddziaływania pomiędzy ciśnieniem podgłośniowym wytworzonym przez płuca pod zwartymi fałdami głosowymi a oporem głośni oraz od równowagi pomiędzy tymi elementami.

Źródłem głosu są drgające fałdy głosowe, które powodują rytmiczne otwieranie i zamykanie głośni. W ruch wprowadza je ciśnienie powietrza w okolicy podgłośniowej. Wytwarza się wówczas dźwięk o małym natężeniu, który jest wzmacniany w położonym ponad głośnią układzie rezonatorów. O barwie dźwięków decydują w dużej mierze właściwości tego układu. Źródłem natężenia głosu są położone poniżej głośni płuca i szkielet żebrowy oraz mięśnie brzucha i klatki piersiowej. Zadaniem tego układu jest wytworzenie strumienia powietrza i regulacja jego przepływu pomiędzy fałdami głosowymi.

W procesie powstawania głosu bierze udział również układ nerwowy. Wzorce pamięciowe dźwięku powstają w korze mózgowej i są przekazywane położonym w pniu mózgu i rdzeniu kręgowym jądrom ruchowym, z których wysyłane są złożone informacje koordynujące pracę krtani, mięśni klatki piersiowej i brzucha oraz narządów artykulacyjnych.

Wytwarzanie głosu wymaga współdziałania wszystkich opisanych powyżej struktur anatomicznych i układów. Oddech, fonacja i artykulacja muszą ze sobą współistnieć. Powstawanie głosu jest więc bardzo złożonym procesem fizjologicznym. Oprócz tego proces ten wymaga motywacji do jego świadomego tworzenia, dlatego przy jego opisie należy brać pod uwagę również procesy wolicjonalne. Mają one szczególne znaczenie w momentach zawodowego, odpowiednio ukierunkowanego użycia głosu (ćwiczenia emisji głosu).

Najczęściej wyróżnia się głosy dziecięce, żeńskie i męskie, charakteryzujące się odpowiednią skalą i barwą. W głosie wyróżnia się jego określone cechy i parametry: barwę, elastyczność, nastawienie, natężenie i wysokość.

Literatura:

Foniatria kliniczna, red. A. Pruszewicz, Warszawa 1992.

A. Walencik-Topiłko: Głos jako narzędzie. Materiały do ćwiczeń emisji głosu dla osób pracujących głosem i nad głosem, Gdańsk 2009.