FONOSTATYSTYKA

Z badań fonostatystycznych wynika wyraźnie, iż frekwencja tekstowa fonemów/ głosek jest uwarunkowana stylistycznie, co przejawia się wahaniami częstości pojedynczych fonemów w zależności od rodzaju poddanych badaniu tekstów. Wzrost lub obniżenie frekwencji określonego fonemu zawsze wpływa na obniżenie lub wzrost frekwencji innego fonemu. Na zróżnicowanie częstości występowania połączeń fonemowych w różnych stylowych odmianach polszczyzny ma wpływ struktura leksykalno-morfologiczna poddanych analizie tekstów, czyli frekwencja określonych morfemów fleksyjnych i słowotwórczych oraz konkretnych wyrazów.

Podczas badania fonostatystycznych właściwości tekstów przynależnych do określonego stylu, dokonuje się zabiegu porównania z odpowiednimi listami rangowymi sporządzonymi dla standardowej odmiany języka. W trakcie dotychczasowych badań fonostatystycznych odkryto istnienie fonemów „kluczy”, czyli korelacji między przynależnością tekstu do określonej odmiany stylistycznej języka a rangą fonemu.

Badania fonostatystyczne w Polsce zaczęły się rozwijać dopiero w okresie powojennym. Przez lata jedyną dostępną lekturą z tego zakresu był pionierski artykuł M. Steffen „Częstość występowanie głosek polskich” (1957), w którym autorka poddała analizie statystycznej przetranskrybowane fonologicznie teksty pisane. Łącznie uwzględniła w badaniach materiał składający się z 50 000 fonemów. Następne prace z zakresu częstości i łączliwości fonemów języka polskiego pojawiły się dopiero w latach siedemdziesiątych, kiedy zaistniały możliwości wykorzystania do takich badań elektronicznej techniki obliczeniowej. Do najważniejszych publikacji z tego okresu należy zaliczyć artykuły P. Łobacz i W. Jassema (1971, 1974). Oprócz informacji o frekwencji poszczególnych fonemów, autorzy podali także odpowiednie dane ilościowe dotyczące frekwencji diad, triad i tetrad fonemowych. W roku 1981 ukazało się obszerne studium z zakresu omawianej problematyki pt. „System fonostatystyczny współczesnego języka polskiego” autorstwa B. Rocławskiego, który swoje badania oparł na korpusie składającym się z 363 856 fonemów. Analizując teksty czterech odmian stylistycznych języka polskiego, autor scharakteryzował między innymi rozkład częstości występowania fonemów i diad fonemowych we współczesnym języku polskim i przytoczył wiele interesujących danych na temat dystrybucji fonostatystycznej, czyli częstości występowania fonemów na określonych miejscach w wyrazach o określonej długości. Szczegółowe dane na temat fonostatystycznych aspektów palatalności przedstawił B. Rocławski w monografii  „Palatalność. Teoria i praktyka” (1984).  Jedną z najnowszych prac poświęconych tej problematyce jest monografia S. Milewskiego (2004), w której autor przedstawił fonostatystyczne parametry mowy dorosłych skierowanej do niemowląt. Tenże autor przedstawił dane dotyczące frekwencji fonemów w tekstach mówionych dzieci w wieku przedszkolnym (1997).

Wiedza z zakresu fonostatystyki ma bardzo wyraźny aspekt praktyczny. Może być przydatna między innymi w racjonalnym doborze materiału językowego w terapii mowy, właściwym uszeregowaniu ćwiczeń ortofonicznych, ustaleniu optymalnej kolejności  wprowadzania liter oznaczających poszczególne fonemy podczas nauki czytania i pisania w języku ojczystym.  Frekwencja nieprawidłowo wymawianych lub zastępowanych głosek może mieć wpływ na zrozumiałość wypowiedzi pacjenta.