/FONOLOGICZNE CECHY EMFATYCZNE/
ang. expressive phonological features
łac. expressio ‘wyrażanie’
Sygnały fonetyczne o charakterze skonwencjonalizowanym, specyficzne dla danego systemu językowego, których celem jest kodowanie informacji dotyczących emocjonalnego nastawienia nadawcy komunikatu do treści komunikatu, odbiorcy lub sytuacji komunikacyjnej.
Do fonologicznych cech ekspresywnych zalicza wydłużenie czasu trwania artykulacji samogłosek (iloczas podkreślający zaangażowanie emocjonalne, np. Zbudowano ogroooomny budynek., Niemożliiiwe!), wydłużenie i wzmocnienie spółgłosek (np. To było ssstrrraszne!), zwarcie krtani po wygłosowej samogłosce niektórych wyrazów oraz zmiany natężenia głosu, jego wysokości oraz barwy, które tworzą zjawisko określane jako prozodia emocjonalna.
W wyrażaniu emocji dużą rolę pełni intonacja. Konturom intonacyjnym o dużej rozpiętości przypisuje się pozytywne implikacje i zaangażowanie emocjonalne, konturom o małej rozpiętości wzrost negatywnych implikacji i brak zaangażowania emocjonalnego. W wypowiedziach nacechowanych emocjonalnie występują znacznie większe, przekraczające oktawę różnice częstotliwości podstawowej, w stosunku do wypowiedzi nienacechowanych, w których różnice wynoszą około 3-4 tonów. W wypowiedzi nacechowanej emocjonalnie rozpiętość głosu często przekracza nawet dwie oktawy.
Dotychczasowe badania nie potwierdziły tezy o specyficznych konturach intonacyjnych przyporządkowanych określonym emocjom, ponieważ kodowanie emocji w mowie odbywa się za pomocą kombinacji wszystkich cech prozodycznych, a nie wyłącznie różnic częstotliwości podstawowej. Badaczom udało się jedynie wykryć kilka zależności: zmiana częstotliwości podstawowej w drugiej części wypowiedzenia w konturach wyrażających złość i radość jest znacznie większa niż przy wyrażaniu innych emocji, np. smutku; kontury o znacznym piku wysokości i ogólnej tendencji wznoszącej charakteryzują desperację i radość, podczas gdy kontury niskie - smutek i szczęście. Najlepiej opisanymi w literaturze realizacjami cechują się strach, złość smutek i radość.
| Rodzaj emocji | Strach | Złość | Smutek | Radość |
| Poziom głośnosci | wysoki | wysoki | niski | wysoki |
| Zmiany poziomu głośności | małe | duże | duże | umiarkowane |
| Poziom wysokości | wysoki | niski | niski | niski |
| Zmiany wysokości | duże | duże | małe | duże |
| Tempo | szybkie | szybkie | wolne | umiarkowane |
| Długość wypowiedzenia | krótkie | krótkie | długie | długie |
| Długość pauz | krótkie | krótkie | długie | długie |
| Liczba pauz | mała | mała | duża | umiarkowana |
Charakterystyka akustyczna wypowiedzeń nacechowanych strachem, gniewem, smutkiem i radością (za: C. Sobin, M. Alpert: Emotion in speech: the acoustic attributes of fear, anger, sadness and joy, „Journal of Psycholinguistic Research” 1999, Vol. 28 (4), s. 358).
Literatura:
T. Bänziger, K.R. Scherer: The role of intonation in emotional expressions, „Speech Communication” 2005, Vol. 46, s. 252–267.
W. Jassem: Podstawy fonetyki akustycznej, Warszawa 1973.
R. Laskowski: Fonologiczne cechy ekspresywne (emfatyczne), [w]: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław–Warszawa–Kraków 1999, s. 173.
M. Pakosz: Emotive intonation, Lublin 1983.
C. Sobin, M. Alpert: Emotion in speech: the acoustic attributes of fear, anger, sadness and joy, „Journal of Psycholinguistic Research” 1999, Vol. 28 (4), s. 347–365.
